При посиланні на статтю з нашого журналу необхідно вказувати: - назву журналу українською мовою-Медичні перспективи аботранслітерацією -Medicni perspektivi - DOI статті
Войченко Я.С., Родинський О.Г. Клінічний перебіг прооксидантних процесів у структурах головного мозку в щурів за умов експериментальної гіпертироксинемії у віковій динаміці.
Пошук зв’язку між змінами показників прооксидантної системи структур головного мозку й щитоподібною залозою як органом-мішенню є актуальним питанням. Мета – дослідити особливості прооксидантної системи на тлі експериментальної гіпертироксинемії та оцінити вікові зміни малонового діальдегіду та дієнових кон’югатів у структурах головного мозку. Серед щурів лінії Wistar (n=50) виділено для спостереження інтактних тварин (контроль, Σ=20) та експериментальних (під модельованою гіпертироксинемією, Σ=30). Принцип моделі експериментальної гіпертироксинемії полягає в додаванні о 9 годині ранку під час прийому їжі в таблетованій із подальшим подрібненням формі левотироксину в дозуванні 20 мкг/добу (виробництво “Berlin-Chemіe AG”, Німеччина). На 14-й день у тварин виявлено гіпертироксинемію, показник тироксину при цьому становив у периферичній крові >10 мкг/дл у перші 48 годин та надалі >25 мкг/дл (результати верифікували лабораторно, підтверджували імуноферментним шляхом за допомогою тест-системи «Humarlander»). Після функціональних тестувань у щурів надалі реєстрували й оцінювали високоспецифічні показники (малоновий діальдегід, дієнові кон’югати) у корі, стовбурі та гіпокампі. Гуманне поводження з тваринами засвідчено локальним протоколом засідання комісії Дніпровського державного медичного університету № 10 від 21.06.2023 року, біоетичні принципи та правила враховані під час проведення експериментального дослідження. У представленій роботі використано результати біохімічного методу задля дискусії щодо важливості прооксидантної системи на етапі захисту від проявів стресу та тривожності. Виявили в структурах головного мозку функціональну залежність щодо накопичення проміжних та кінцевих продуктів перекисного окиснення ліпідів при дослідженні стану прооксидантної системи; спостерігали зумовлену цією залежністю вікову динаміку активності малонового діальдегіду, дієнових кон’югатів від щурів юного віку до щурів середнього віку за умов експериментальної гіпертироксинемії; вікові зміни сприяють певному виснаженню активності прооксидантних сполук у відповідь на стрес як принцип захисту нервової системи.
Riabukha OI. [Some aspects of thyroid impact on the body state in normal and pathology conditions]. Aktualni problemy suchasnoi medytsyny. Visnyk ukrainskoi medychnoi stomatolohichnoi akademii. 2018;18(3):324-30. Ukrainian.
Tsai K, Leung AM. Subclinical Hyperthyroidism: A Review of the Clinical Literature. Endocr Pract. 2021;27(3):254-60. doi: https://doi.org/1016/j.eprac.2021.02.002
Liu YC, Yeh CT, Lin KH. Molecular Functions of Thyroid Hormone Signaling in Regulation of Cancer Progression and Anti-Apoptosis. Int J Mol Sci. 2019;20(20):4986. doi: https://doi.org/3390/ijms20204986
Tang M, Huang H, Li S, Zhou M, Liu Z, Huang R, et al. Hippocampal proteomic changes of susceptibility and resilience to depression or anxiety in a rat model of chronic mild stress. Transl Psychiatry. 2019;9(1):260. doi: https://doi.org/10.1038/s41398-019-0605-4
Lanzolla G, Marcocci C, Marinò M. Oxidative Stress in Graves Disease and Graves Orbitopathy. Eur Thyroid J. 2020;9(Suppl 1):40-50. doi: https://doi.org/10.1159/000509615
Sirenko VA, Pavlova OO. [Іnfluence of prolonged stress of female rats on indicators oxidant-antioxidant homeostasis of the sub-gastic tissue glands and blood in their offspring]. Grail of Science. 2022;(16):514-8. Ukranian. doi: https://doi.org/10.36074/grail-of-science.17.06.2022.084
Noushad S, Ahmed S, Ansari B, Mustafa UH, Saleem Y, Hazrat H. Physiological biomarkers of chronic stress: A systematic review. Int J Health Sci (Qassim). 2021;15(5):46-59.Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8434839/
Begni V, Sanson A, Pfeiffer N, Brandwein C, Inta D, et al. Social isolation in rats: Effects on animal welfare and molecular markers for neuroplasticity. PLOS ONE. 2020;15(10):e0240439. doi: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0240439
Strilchuk LM. [Malondialdehyde and its role in the pathogenesis of unstable forms of coronary heart disease]. Medytsyna sohodni i zavtra. 2020;87(2):20-5. Ukranian. doi: https://doi.org/10.35339/msz.2020.87.02.02
Ketsa OV, Marchenko MM. [Іntensity of lipid peroxidation in the microsomal fraction of rat liver under the effects of sodium benzoate and ascorbic acid]. Naukovyi visnyk Chernivetskoho universytetu. Biolohiia (Biolohichni systemy). 2022;14(2):93-9. Ukranian. doi: https://doi.org/10.31861/biosystems2022.02.093
Kras SI, Tarasiuk SI. [Fabric specificity of functioning antioxidant system and peroxidation lipids in Amur carp of different age groups]. Ukr Biochem J 2011;83(4):77-83. Ukrainian.
Wei J. The adoption of repeated measurement of variance analysis and Shapiro-Wilk test. Front Med. 2022;16(4):659-60. doi: https://doi.org/1007/s11684-021-0908-8
Vrbin CM. Parametric or nonparametric statistical tests: Considerations when choosing the most appropriate option for your data. Cytopathology. 2022;33(6):663-7. doi: https://doi.org/1111/cyt.13174
Pripp AH. Pearsons eller Spearmans korrelasjons koeffisienter [Pearson's or Spearman's correlation coefficients]. Tidsskr Nor Laegeforen. 2018;138(8). Norway. doi: https://doi.org/10.4045/tidsskr.18.0042
White NM, Balasubramaniam T, Nayak R, Barnett AG. An observational analysis of the trope "A p-value of < 0.05 was considered statistically significant" and other cut-and-paste statistical methods. PLoS One. 2022;17(3):e0264360. doi: https://doi.org/1371/journal.pone.0264360
Mas-Bargues C, Escrivá C, Dromant M, Borrás C, Viña J. Lipid peroxidation as measured by chromatographic determination of malondialdehyde. Human plasma reference values in health and disease. Arch Biochem Biophys. 2021;709:108941. doi: https://doi.org/10.1016/j.abb.2021.108941
Baghcheghi Y, Hosseini M, Beheshti F, Salmani H, Anaeigoudari A. Thymoquinone reverses learning and memory impairments and brain tissue oxidative damage in hypothyroid juvenile rats. Arq Neuropsiquiatr. 2018;76(1):32-40. doi: https://doi.org/10.1590/0004-282X20170182
Huaiyu S, Jiaai L, Buajieerguli M, et al. Circulating malondialdehyde level in patients with epilepsy: A meta-analysis. Seizure. 2022;99:113-9. doi: https://doi.org/1016/j.seizure.2022.05.015
Pan Q, Zhang Y, Zhang W, Hu Y, Chen Z, Liu A, et al. The Prevalence of Euthyroid Hypertriiodothyroninemia in Newly Diagnosed Multiple Myeloma and its Clinical Characteristics. Endocr Pract. 2021;27(3):236-40. doi:https://doi.org/10.1016/j.eprac.2020.09.004
Denefil OV, Medynskyi MI. [Effect of stress on the development of lipid peroxide oxidation in rats with different motor activity]. Visnyk medychnykh i biolohichnykh doslidzhen. 2022;1(11):28-33. Ukranian. doi: https://doi.org/11603/bmbr.2706-6290.2022.1.12968
Jîtcă G, Fogarasi E, Ősz BE, Vari CE, Tero-Vescan A, Miklos A, et al. A Simple HPLC/DAD Method Validation for the Quantification of Malondialdehyde in Rodent's Brain. Molecules. 2021;26(16):5066. doi: https://doi.org/10.3390/molecules26165066
Войченко Я.С., Родинський О.Г. Клінічний перебіг прооксидантних процесів у структурах головного мозку в щурів за умов експериментальної гіпертироксинемії у віковій динаміці. Медичні перспективи. 2023. Т. 28, № 3. С. 4-11. DOI:https://doi.org/10.26641/2307-0404.2023.3.288923
Препарат "Варфарин натрію" відноситься до антикоагулянтів непрямої дії. У його складі є лише одна речовина – варфарин натрію, токсикологічні показники якого досліджувалися в багатьох країнах, тому діапазон показників DL50 для нього дуже великий. Проте варфарин натрію ще не був досліджений в Україні, його гранично допустима концентрація в повітрі робочої зони не встановлена. Значні обсяги виробництва та застосування препарату «Варфарин натрію» на території України зумовлюють необхідність уточнення його основних токсикологічних показників та встановлення гранично допустимої концентрації в повітрі робочої зони, яке включає декілька етапів. Перший з них є метою цієї роботи, а саме: в умовах гострого експерименту встановити DL50 при внутрішньошлунковому введенні препарату «Варфарин натрію» двом видам тварин. Піддослідні тварини (60 нелінійних білих щурів та 70 нелінійних білих мишей) були розподілені на 9 груп. Шести групам вводили препарат «Варфарин натрію» в різних дозах: першій групі (щури-самиці) – 58 мг/кг на тварину, другій (також щури-самиці) – 29 мг/кг, третій (щури-самці) – 323 мг/кг, четвертій (також щури-самці) – 161,5 мг/кг, п’ятій (миші обох статей) – 374 мг/кг, шостій (також миші обох статей) – 187 мг/кг. Три контрольні групи (в одній – 6 щурів-самців, у другій – 6 щурів-самиць, у третій – 14 мишей) отримували дистильовану воду. У результаті були отримані показники летальності піддослідних тварин, на основі яких, з використанням методу пробіт-аналізу, було визначено показник токсичності DL50 для щурів-самок (15,85 мг/кг), щурів-самців (398,11 мг/кг) та мишей (645,65 мг/кг). Установлена DL50 для щурів-самців при внутрішньошлунковому введенні препарату «Варфарин натрію» може свідчити про підвищення їх стійкості до препарату, а це зумовлює доцільність періодичних повторних гострих дослідів з метою перевірки актуальності попередньо встановлених DL50 варфарину натрію. За показником DL50 при внутрішньошлунковому введенні варфарину натрію щурам-самицям, які є найчутливішим до нього видом тварин, варфарин натрію відноситься до високонебезпечних речовин.
Ключові слова: варфарин натрію, антикоагулянти, токсикологічні показники, DL50, внутрішньошлункове введення
Elango K, Javaid A, Khetarpal BK, et al. The Effects of Warfarin and Direct Oral Anticoagulants on Systemic Vascular Calcification: A Review. Cells. 2021;10(4):773. doi: https://doi.org/10.3390/cells10040773
PubChem [Internet]. Bethesda (MD): National Library of Medicine (US), National Center for Biotechnology Information; 2004. PubChem Compound Summary for CID 16204922, Warfarin Sodium; [cited 2023 Apr 01]. Available from: https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Warfarin-Sodium
Warfarin sodium. Certificate of quality control department. Cadila Healthcare Limited [Internet]. 2018 [cited 2023 Jun 21]. Available from: https://www.zyduscadila.com/
[On approval of guidelines "Justification of the maximum permissible concentrations of drugs in the air of the working area and the atmospheric air of populated areas". Order of the MH of Ukraine dated 2005 Oct 21 No. 544] [Internet]. 2005 [cited 2023 Jun 21]. Ukrainian. Available from: https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v0544282-05#Text
[On approval of hygienic regulations for the permissible content of chemical and biological substances in the air of the working area. Order of the MH of Ukraine dated 2020 Jul 14 No. 1596] [Internet]. 2020 [cited 2023 Jun 21]. Ukrainian. Available from: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0741-20#Text
Halmi MI, Rahim MB, Othman AR. Estimation of LC50 and its Confidence Interval for the Effect of Ferrous Sulphate on Catla catla. JEMAT. 2018;6(1):21-3. doi: https://doi.org/10.54987/jemat.v6i1.402
[On the approval of the Methodological Guidelines "Justification of the permissible exposure limits (PELs) of chemical substances in the atmospheric air of populated areas". Order of the MH of Ukraine dated 2004 Oct 07 No. 485]. [Internet]. 2004 [cited 2023 Jun 21]. Ukrainian. Available from: https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v0485282-04#Text
Dutta S, Sharma PK, Misra AK, et al. A Case Report on Warfarin Induced Skin Necrosis: Drug-drug Interaction or Inappropriate Therapy. J Pharm Sci Therap. 2018;4(1):230-3. doi: https://doi.org/10.18314/jpt.v4i1.1445
Nsaful J, Adjei YO, Dedey F, et al. Warfarin-induced skin necrosis: a rare condition. Ghana Med J. 2020;54(4):269-73. doi: https://doi.org/10.4314/gmj.v54i4.10
Dearden JC, Hewitt M. Prediction of Human Lethal Doses and Concentrations of MEIC Chemicals from Rodent LD50 Values: An Attempt to Make Some Reparation. Altern Lab Anim. 2021;49(1-2):10-21. doi: https://doi.org/10.1177/0261192921994754
Главачек Д.О., Кондратенко О.Є. Визначення впливу препарату «Варфарин натрію» на показники токсичності в умовах гострого експерименту. Медичні перспективи. 2023. Т. 28, № 3. С. 12-18. DOI:https://doi.org/10.26641/2307-0404.2023.3.288925
Увага науковців щодо ролі епігеному в розвитку захворювань людини пов’язана з відкриттям все нових молекул некодуючих РНК епігеному, що впливають на експресію генів зі зміною функції білків і розвитком захворювань. У дослідженні зроблений аналіз сучасних наукових даних про вплив окисного стресу, індукованого кадмієм, на регуляторні механізми епігеному, результатом чого є розвиток патологічних змін в організмі. Результати дослідження показали, що кадмій виявляє свою токсичність шляхом окиснення мікроРНК та довгих РНК, які регулюють експресію генів без зміни комплексів ДНК/гістонів. Показано, що епігенетичні порушення під впливом кадмій-індукованого окисного стресу можуть передаватися потомству без зміни генотипу, і ці аберантні зміни патернів експресії некодуючих РНК пов'язані зі старінням, раком, нейродегенеративними, серцево-судинними захворюваннями тощо. Повідомляється, що циркулюючі мікроРНК, чутливі до окисного стресу, є потенційними біомаркерами серцево-судинних захворювань, включаючи інфаркт міокарда, гіпертрофію, ішемію/реперфузію та серцеву недостатність. Багато досліджень спрямовані на використання мікроРНК у терапевтичних цілях. Досліджували повний профіль експресії мікроРНК в атеросклеротичних бляшках людини, виявлені механізми, що впливають на їх формування. Специфічні мікроРНК та активні форми кисню ідентифікувалися як потенційні біомаркери при злоякісних пухлинах людини, що розширює можливості їх застосування як терапевтичних мішеней. На відміну від мікроРНК, експресія довгих РНК має тканинну та видову специфічність, що робить їх важливими кандидатами специфічних маркерів захворювань. Активно досліджується роль цих РНК у канцерогенезі. Велика їх кількість порушена при різних типах раку й може відігравати важливу роль у виникненні, метастазуванні та терапевтичній відповіді онкозахворювань. Таким чином, окисний стрес, індукований кадмієм, впливає на некодуючі РНК, що порушує регуляторні механізми епігеному і впливає на розвиток серцево-судинних, онкологічних, легеневих та інших хвороб людини. Пошук впливу некодуючих РНК епігеному постійно зростає і має велику наукову та практичну перспективу в медицині.
Ключові слова: кадмій, окисний стрес, некодуючі РНК епігеному, розвиток онкологічних та серцево-судинних захворювань
Yan L-J, Allen DC. Cadmium-Induced Kidney Injury: Oxidative Damage as a Unifying Mechanism. Biomolecule.2021;11:1575. doi: https://doi.org/10.3390/biom11111575
Sweef O, Yang C, Wang Z. The Oncogenic and Tumor Suppressive Long Non-Coding RNA–microRNA–Messenger RNA Regulatory Axes Identified by Analyzing Multiple Platform Omics Data from Cr(VI)-Transformed Cells and Their Implications in Lung Cancer. Biomedicine. 2022;10(10):2334. doi: https://doi.org/10.3390/biomedicines10102334
Krol J, Loedige I, Filipowicz W. The widespread regulation of microRNA biogenesis, function and decay. Nature Reviews Genetics. 2010;11(9):597-610. doi: https://doi.org/10.1038/nrg2843
Sufianov A, Begliarzade S, Kudriashov V, Nafikova R, Ilyasova T, Liang Y. Role of міРНК in vascular development. Non-coding RNA Research. 2023;8(1):1-7. doi: https://doi.org/10.1016/j.ncrna.2022.09.010
Quinn JJ, Chang HY. Unique features of long non-coding RNA biogenesis and function. Nature Reviews Genetics.2016;17:47-62. doi: https://doi.org/10.1038/nrg.2015.10
Fromm B, Billipp T, Peck LE, Johansen M, Tarver JE, King BL, et al. A Uniform System for the Annotation of Vertebrate microRNA Genes and the Evolution of the Human microRNAome. Annual Review of Genetics. 2015;49:213-42. doi: https://doi.org/10.1146/annurev-genet-120213-092023
Friedman RC, Farh KK, Burge CB, Bartel DP. Most mammalian mRNAs are conserved targets of microRNAs. Genome Research. 2009;19:92-105. doi: https://doi.org/10.1101/gr.082701.108
Wang JX, Gao J, Ding SL, Wang K, Jiao JQ, Wang Y, et al. Oxidative Modification of miR-184 Enables It to Target Bcl-xL and Bcl-w. Molecular Cell. 2015;59(1):50-61. doi: https://doi.org/10.1016/j.molcel.2015.05.003
Yu C, Yang C, Song X, Li J, Peng H, Qiu M, et al. Long Non-coding RNA Expression Profile in Broiler Liver with Cadmium-Induced Oxidative Damage. Biological Trace Element Research. 2021;199:3053-61. doi: https://doi.org/10.1007/s12011-020-02436-w
Wallace DR, Taalab YM, Heinze S, Lovaković T, Pizent B, Renieri A, et al. Toxic-Metal-Induced Alteration in miRNA. Expression Profile as a Proposed Mechanism for Disease Development. Cells. 2020;9:901. doi: https://doi.org/10.3390/cells9040901
Li H, Fagerberg B, Sallsten G, Borné Y, Hedblad B, Engström G, et al. Smoking-induced risk of future cardiovascular disease is partly mediated by cadmium in tobacco: Malmö Diet and Cancer Cohort Study. Environmental 2019;18(1):56. doi: https://doi.org/10.1186/s12940-019-0495-1
D’Oria R, Schipani R, Leonardini A, Natalicchio A, Perrini S, Cignarelli A, et al. The Role of Oxidative Stress in Cardiac Disease: From Physiological Response to Injury Factor. Oxidative Medicine and Cellular Longevity. 2020;2020:5732956. doi: https://doi.org/10.1155/2020/5732956
Toro R, Pérez-Serra A, Mangas A, Campuzano O, Sarquella-Brugada G, Quezada-Feijoo M, et al. MiR-16-5p Suppression Protects Human Cardiomyocytes against Endoplasmic Reticulum and Oxidative Stress-Induced Injury. International J of Molecular Sciences. 2022;23:1036. doi: https://doi.org/10.3390/ijms23031036
Handy DE, Castro R, Loscalzo J. Epigenetic modifications: basic mechanisms and role in cardiovascular disease. Circulation.2011;123(19):2145-56. doi: https://doi.org/10.1161/CIRCULATIONAHA.110.956839
Climent M, Viggian G, Chen YW, Coulis G, Castaldi A. MicroRNA and ROS Crosstalk in Cardiac and Pulmonary Diseases. International J of Molecular Sciences. 2020;21(12):4370. doi: https://doi.org/10.3390/ijms21124370
Alonso-Villa E, Bonet F, Hernandez-Torres F, Campuzano Ó, Sarquella-Brugada G, Quezada-Feijoo M, et al. The Role of MicroRNAs in Dilated Cardiomyopathy: New Insights for an Old Entity. International J of Molecular Sciences. 2022;23(21):13573. doi: https://doi.org/10.3390/ijms232113573
Kura B, Szeiffova Bacova B, Kalocayova B, Sykora M, Slezak J. Oxidative Stress-Responsive MicroRNAs in Heart Injury. International J of Molecular Sciences.2020;21:358. doi: https://doi.org/10.3390/ijms21010358
Aavik Einari, Henri Lumivuori, Olli Leppänen, Wirth T, Häkkinen S-K, Bräsen J-H, et al. Global DNA methylation analysis of human atherosclerotic plaques reveals extensive genomic hypomethylation and reactivation at imprinted locus 14q32 involving induction of a miRNA cluster. European Heart J. 2015;36(16):993-1000. doi: https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehu437
Tong K, Tan KE, Lim YY, Tien XY, Wong PF. CircRNA-miRNA interactions in atherogenesis. Molecular and Cellular Biochemistry. 2022;477(12):2703-33. doi: https://doi.org/10.1007/s11010-022-04455-8
Carbonell T, Gomes AV. MicroRNA in the regulation of cellular redox status and its implications in myocardial ischemia-reperfusion injury. Redox Biology. 2020;36:101607. doi: https://doi.org/10.1016/j.redox.2020.101607
Jeffries MA. The Development of Epigenetics in the Study of Disease Pathogenesis. Advances in Experimental Medicine and Biology. 2020;1253:57-94. doi: https://doi.org/10.1007/978-981-15-3449-2_2
Ren C, Ren L, Yan J, Bai Z, Zhang L, Zhang H, et al. Cadmium causes hepatopathy by changing the status of DNA methylation in the metabolic pathway. Toxicology Letters.2021;340:101-13. doi: https://doi.org/10.1016/j.toxlet.2020.12.009
Mortoglou M, Buha Djordjevic A, Djordjevic V, Collins H, York L, Mani K, et al. Role of microRNAs in response to cadmium chloride in pancreatic ductal adenocarcinoma. Archives of Toxicology. 2022;96:467-85. doi: https://doi.org/10.1007/s00204-021-03196-9
Hernández-Cruz EY, Arancibia-Hernández YL, Loyola-Mondragón DY, Pedraza-Chaverri J. Oxidative Stress and Its Role in Cd-Induced Epigenetic Modifications: Use of Antioxidants as a Possible Preventive Strategy. 2022;2(2):177-212. doi: https://doi.org/10.3390/oxygen2020015
Liu Y, Qiang W, Xu X, Dong R, Karst AM, Liu Z, et al. Role of miR-182 in response to oxidative stress in the cell fate of human fallopian tube epithelial cells. Oncotarget.2015;6:38983-98. doi: https://doi.org/10.18632/oncotarget.5493
Meseguer S, Martinez-Zamora A, Garcia-Arumi E, et al. The ROS-sensitive microRNA-9/9 controls the expression of mitochondrial tRNA-modifying enzymes and is involved in the molecular mechanism of MELAS syndrome. Human Molecular Genetics.2015;24:167-84. doi: https://doi.org/10.1093/hmg/ddu427
Lin YH. MicroRNA Networks Modulate Oxidative Stress in Cancer. International J of Molecular Sciences. 2019;20(18):4497. doi: https://doi.org/10.3390/ijms20184497
Haque MM, MuraleDP, Lee Role of microRNA and Oxidative Stress in Influenza A Virus Pathogenesis. International J of Molecular Sciences. 2020;21(23):8962. doi: https://doi.org/10.3390/ijms21238962
He R, Xie X, Lv L, Huang Y, Xia X, Chen X, et al. Comprehensive investigation of aberrant microRNAs expression in cells culture model of MnCl2-induced neurodegenerative disease. Biochemical and Biophysical Research 2017;486:342-8. doi: https://doi.org/10.1016/j.bbrc.2017.03.041
Wen Q, Verheijen M, Wittens MM, Czuryło J, Engelborghs S, Hauser D, et al. Lead-exposure associated міРНК in humans and Alzheimer's disease as potential biomarkers of the disease and disease processes. Scientific Reports.2022;12(1):15966. doi: https://doi.org/10.1038/s41598-022-20305-5
Wang PS, Wang Z, Yang C. Dysregulations of long non-coding RNAs – The emerging “lnc” in environmental carcinogenesis. Seminars in Cancer Biology. 2021;76:163-72. doi: https://doi.org/10.1016/j.semcancer.2021.03.029
Ren C, Ren L, Yan J, Bai Z, Zhang L, Zhang H, et al. Cadmium causes hepatopathy by changing the status of DNA methylation in the metabolic pathway. Toxicology Letters.2021;340:101-13. doi: https://doi.org/10.1016/j.toxlet.2020.12.009
Miguel V, Lamas S, Espinosa-Diez C. Role of non-coding-RNAs in response to environmental stressors and consequences on human health. Redox Biology. 2020;37:101580. doi: https://doi.org/10.1016/j.redox.2020.101580
Po-Shun W, Zhishan W, Chengfeng Y. Dysregulations of long non-coding RNAs – The emerging “lnc” in environmental carcinogenesis. Seminars in Cancer Biology.2021;76:163-72. doi: https://doi.org/10.1016/j.semcancer.2021.03.029
Ramírez-Moya J, Wert-Lamas L, Riesco-Eizaguirre G, Santisteban P. Impaired microRNA processing by DICER1 downregulation endows thyroid cancer with increased aggressiveness. Oncogene. 2019;38:5486-99. doi: https://doi.org/10.1038/s41388-019-0804-8
He J, Jiang BH. Interplay between reactive oxygen species and microRNAs in cancer. Current Pharmacology Reports.2016;2:82-90. doi: https://doi.org/10.1007/s40495-016-0051-4
Tan W, Liu B, Qu S, Liang G, Luo W, Gong C. MicroRNAs and cancer: Key paradigms in molecular therapy.Oncology 2018;15:2735-42. doi: https://doi.org/10.3892/ol.2017.7638
Manić L, Wallace D, Onganer PU, Taalab YM, Farooqi AA, Antonijević B, et al. Epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis. Toxicology Reports. 2022;9:778-87. doi: https://doi.org/10.1016/j.toxrep.2022.03.037
Grioni S, Agnoli C, Krogh V, Pala V, Rinaldi S, Vinceti M, et al. Dietary cadmium and risk of breast cancer subtypes defined by hormone receptor status: A prospective cohort study. International J of Cancer. 2019;144:2153-60. doi: https://doi.org/10.1002/ijc.32039
Kim TH, Kim JH, Kim Le, Suh MD, Kim WD, Yeon JE, et al. Exposure assessment and safe intake guidelines for heavy metals in consumed fishery products in the Republic of Korea. Environmental Science and Pollution Research. 2020;27:33042-51. doi: https://doi.org/10.1007/s11356-020-09624-0
Wang Y, Mandal AK, Son Y-O, Pratheeshkumar P, Wise JT, Wang L, et al. Roles of ROS, Nrf2, and autophagy in cadmium-carcinogenesis and its prevention by sulforaphane. Toxicology and Applied Pharmacology. 2018;353:23-30. doi: https://doi.org/10.1016/j.taap.2018.06.003
Wang Z, Wu J, Humphries B, Kondo K, Jiang Y, Shi X, et al. Upregulation of histone-lysine methyltransferases plays a causal role in hexavalent chromium-induced cancer stem cell-like property and cell transformation. Toxicology and Applied Pharmacology. 2018;342:22-30. doi: https://doi.org/10.1016/j.taap.2018.01.022
Statello L, Guo C-J, Chen L-L, Huarte M. Gene regulation by long non-coding RNAs and its biological functions. Nature Reviews Molecular Cell Biology. 2020:1-23. doi: https://doi.org/10.1038/s41580-020-00315-9
Tsagakis I, Douka K, Birds I, Aspden JL. Long non-coding RNAs in development and disease: conservation to mechanisms. The J of pathology. 2020;250(5):480-95. doi: https://doi.org/10.1002/path.5405
Huang Q, Lu Q, Chen B, Shen H, Liu Q, Zhou Z, et al. LncRNA-MALAT1 as a novel biomarker of cadmium toxicity regulates cell proliferation and apoptosis. Toxicology 2017;6(3):361-71. doi: https://doi.org/10.1039/C6TX00433D
Zhou Z, Huang Z, Chen B, Lu Q, Cao L, Chen W. LncRNA-ENST00000446135 is a novel biomarker of cadmium toxicity in 16HBE cells, rats, and Cd-exposed workers and regulates DNA damage and repair. Toxicology Research.2020;9(6):823-34. doi: https://doi.org/10.1093/toxres/tfaa088
Brzóska MM, Borowska S, Tomczyk M. Antioxidants as a Potential Preventive and Therapeutic Strategy for Cadmium. Current Cancer Drug Targets. 2016;17:1350-84. doi: https://doi.org/10.2174/1389450116666150506114336
Bishop KS, Ferguson LR. The interaction between epigenetics, nutrition and the development of cancer. Nutrients.2015;7:922-47. doi: https://doi.org/10.3390/nu7020922
García-Guede А, Vera O, Ibáñez-de-Caceres I. When Oxidative Stress Meets Epigenetics: Implications in Cancer Development. Antioxidants. 2020;9:4684. doi: https://doi.org/10.3390/antiox9060468
Yoshioka Y, Ohishi T, Nakamura Y, Fukutomi R, Miyoshi N. Anti-Cancer Effects of Dietary Polyphenols via ROS-Mediated Pathway with Their Modulation of MicroRNAs. Molecules. 2022;27(12):3816. doi: https://doi.org/10.3390/molecules27123816
В оглядовій статі підсумована та оновлена інформація щодо участі епігенетичних механізмів у схильності та розвитку цукрового діабету (ЦД), а також проаналізовано дані щодо причинно-наслідкового зв'язку між епігенетичними модифікаціями та формуванням різних метаболічних фенотипів. Великомасштабні генетичні дослідження дозволили виділити групу генів, які зумовлюють високий ризик захворювання на ЦД. Однак багато даних вказують на ключову роль у взаємодії між генами та середовищем так званих епігенетичних модифікацій, які виникають у процесі онтогенезу на основі існуючого генотипу під впливом зовнішніх факторів. Ці модифікації не зачіпають первинну послідовність ДНК, але впливають на експресію генів шляхом хімічної модифікації та зміни вторинної структури молекул ДНК і хроматину. Епігенетичні механізми можуть програмувати патологічні фенотипи в наступних поколіннях. Основні молекулярні механізми епігенетичних модифікацій – метилювання ДНК, модифікація гістонів та мікроРНК. Зміни експресії генів, які забезпечують синтез ключових ферментів та регуляторних молекул, призводять до порушення головних сигнальних шляхів метаболізму. Дерегуляція генів, що відповідають за запальні, атеросклеротичні та інші патологічні процеси, зокрема призводить до ендотеліальної дисфункції та розвитку ускладнень діабету, таких як серцево-судинні захворювання, діабетична нефропатія, ретинопатія, нейропатія. Медіаторами в патогенезі цукрового діабету 2 типу та його ускладнень виступають гіперглікемія, оксидативний стрес та запальні фактори. Оскільки епігенетичні модифікації мають оборотний характер, на процес метилювання можна впливати за допомогою фізичних вправ, зміни дієти та способу життя, фармакологічних засобів, таких як донори метильних груп. Наприклад, S-аденозилметіонін через участь у реакціях метилювання може модулювати функцію фолатного циклу та вироблення гомоцистеїну – ендотелій-токсичної речовини. Отже, вивчення молекулярних модифікацій структури хроматину й особливостей активації та інгібування різних сигнальних шляхів є актуальним завданням, вирішення якого дозволить глибше зрозуміти патогенез цукрового діабету і розробити підходи до корекції метаболічних порушень.
Ключові слова: діабет 2 типу, епігенетичні модифікації, експресія генів, метилювання ДНК
Korpachev VV, Prybyla OV, Korpacheva-Zinych OV, Kushnareva NM, Gurina NM, Kovalchuk AV. [Anthropometric, hormonal and biochemical markers of metabolic phenotype in patients with type 2 diabetes]. [Internet]. Universum: medicine and pharmacology: electron scientific magazine. 2016 [cited 2023 Apr 17];1-2(24). Russian. Availablefrom: https://7universum.com/pdf/med/1-2(24)/Korpachev.pdf
Cavalli G, Heard E. Advances in epigenetics link genetics to the environment and disease. Nature. 2019 Jul;571(7766):489-99. doi: https://doi.org/10.1038/s41586-019-1411-0
Glotka LI. [Role of genetic and epigenetic factors in formation of obesity and cardiometabolic disorders in boys]. Ukrainian Journal of Pediatric Endocrinology. 2020;4:4-7. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.30978/UJPE2020-4-4
Savelyeva-Kulik NA. [Obesity and diabetes: reversible epigenetics and lifestyle – the key to success?]. Ukrainian medical journal. 2019;05:02. Russian. doi: https:// doi.org/www.umj.com.ua.02.05.2019
Wang L, Dong C, Lu C, Li S, Fu L, Cong B. A study of strong nucleosomes in the human genome. Science. 2022 Jun 13;25(7):104593. doi: https://doi.org/10.1016/j.isci.2022.104593
Hale PJ, López-Yunez AM, Chen JY. Genome-wide meta-analysis of genetic susceptible genes for Type 2 Diabetes. BMC Syst Biol. 2012;6(Suppl 3):S16. doi: https://doi.org/10.1186/1752-0509-6-S3-S16
DeForest N, Majithia AR. Genetics of Type 2 Diabetes: Implications from Large-Scale Studies. Curr Diab Rep. 2022 May;22(5):227-35. doi: https://doi.org/10.1007/s11892-022-01462-3
Wu Y, Tian H, Wang W, Li W, Duan H, Zhang D. DNA methylation and waist-to-hip ratio: an epigenome-wide association study in Chinese monozygotic twins. J Endocrinol 2022 Dec;45(12):2365-76. doi: https://doi.org/10.1007/s40618-022-01878-4
ElSayed NA, Aleppo G, Aroda VR, Bannuru RR, Brown F, Bruemmer D, et al. on behalf of the American Diabetes Association. Diabetes Technology: Standards of Care in Diabetes-2023. Diabetes Care. 2023;46(Suppl 1):S19-S40. doi: https://doi.org/10.2337/dc23-S007
Dashti M, Nizam R, Hebbar P, Jacob S, Sumi E, Channanath A, et al. Differentially methylated and expressed genes in familial type 1 diabetes. Sci Rep. 2022;12:11045. doi: https://doi.org/10.1038/s41598-022-15304-5
Piko P, Werissa NA, Fiatal S, Sandor J, Adany R. Impact of genetic factors on the age of onset for type 2 diabetes mellitus in addition to the conventional risk factors. JPers 2020;11(1):6. doi: https://doi.org/10.3390/jpm11010006
Touré M, Samb A, Sène M, Thiam S, Mané CA, et al. Impact of the interaction between the polymorphisms and hypermethylation of the CD36 gene on a new biomarker of type 2 diabetes mellitus: circulating soluble CD36 (sCD36) in Senegalese females. BMC Med Genomics. 2022;15(1):186. doi: https://doi.org/10.1186/s12920-022-01337-2
Ling CJ. Epigenetic regulation of insulin action and secretion – role in the pathogenesis of type 2 diabetes. Intern 2020 Aug;288(2):158-67. doi: https://doi.org/10.1111/joim.13049
Suárez R, Chapela SP, Álvarez-Córdova L, Bautista-Valarezo E, Sarmiento-Andrade Y, Verde L, et al. Epigenetics in Obesity and Diabetes Mellitus: New Insights. Nutrients. 2023;15(4):811. doi: https://doi.org/10.3390/nu15040811
Parveen N, Dhawan S. DNA Methylation Patterning and the Regulation of Beta Cell Homeostasis. Front Endocrinol (Lausanne). 2021;12:651258. doi: https://doi.org/10.3389/fendo.2021.651258
Maden SK, Walsh B, Ellrott K, Hansen KD, Thompson RF, Nellore A. recountmethylation enables flexible analysis of public blood DNA methylation array data. Bioinform Adv. 2023 Feb 20;3(1):vbad020. doi: https://doi.org/10.1093/bioadv/vbad020
Zatterale F, Raciti GA, Prevenzano I, Leone A, Campitelli M, De Rosa V, et al. Epigenetic Reprogramming of the Inflammatory Response in Obesity and Type 2 Diabetes. Biomolecules. 2022 Jul 14;12(7):982. doi: https://doi.org/10.3390/biom12070982
Akbari M, Hassan-Zadeh V. The inflammatory effect of epigenetic factors and modifications in type 2 diabetes. Inflammopharmacology. 2020 Apr;28(2):345-62. doi: https://doi.org/10.1007/s10787-019-00663-9
Wang X, Yang W, Zhu Y, Zhang S, Jiang M, Hu J, et al. Genomic DNA methylation in diabetic chronic complications in patients with type 2 diabetes mellitus. Front 2022;13:896511. doi: https://doi.org/10.3389/fendo.2022.896511
Zhang H, Han X, Wang M, Hu Q, Li S, Wang M, et al. The association between genomic DNA methylation and diabetic peripheral neuropathy in patients with type 2 diabetes mellitus. J Diabetes Res. 2019;2019:2494057. doi: https://doi.org/10.1155/2019/2494057
Vaiserman A, Lushchak O. Developmental origins of type 2 diabetes: Focus on epigenetics. Ageing Res Rev. 2019 Nov;55:100957. doi: https://doi.org/10.1016/j.arr.2019.100957
Novak A, Bowman P, Kraljevic I, Tripolski M, Houghton JA, De Franco E, et al. Transient Neonatal Diabetes: An Etiologic Clue for the Adult Diabetologist. Can J Diabetes. 2020 Mar;44(2):128-30. doi: https://doi.org/10.1016/j.jcjd.2019.05.002
Khan AI. Do second generation sequencing techniques identify documented genetic markers for neonatal diabetes mellitus? Heliyon. 2021 Aug 30;7(9):e07903. doi: https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2021.e07903
Tolstikova OO, Aharkov SF. [Modern views on metabolic syndrome in children and adolescents]. Likarska sprava.2019;5-6:27-39. doi: https://doi.org/10.31640/JVD.5-6.2019(3)
Meyre D, Andress EJ, Sharma T, Snippe M, Asif H, Maharaj A, et al. Contribution of rare coding mutations in CD36 to type 2 diabetes and cardio-metabolic complications. Sci Rep. 2019 Nov 20;9(1):17123. doi: https://doi.org/10.1038/s41598-019-53388-8
Mansour A, Mousa M, Abdelmannan D, Tay G, Hassoun A, Alsafar H. Microvascular and macrovascular complications of type 2 diabetes mellitus: Exome wide association analyses. Front Endocrinol (Lausanne). 2023 Mar 23;14:1143067. doi: https://doi.org/10.3389/fendo.2023.1143067
Kern B, Podkrajšek K, Kovač J, Šket R, Bizjan B, Tesovnik T, et al. The role of epigenetic modifications in late complications in type 1 diabetes. Genes. 2022;13(4):705. doi: https://doi.org/10.3390/genes13040705
Sokolova LK, Pushkarev VM, Kovzun EI, Pushkarev VV, Tronko ND. [Metabolic-associated diseass and the role of epigenetics and epigenetic age in their prevention]. Ukrainian J Cardiol. 2017;6:104-15. Ukrainian. doi: http://doi.org/nbuv.gov.ua/UJRN/Ukzh_2017_6_13
Shtanko VA, Tikhonova SA, Khyzhnyak OV, Marish MYu, Tesliuk GB. [The role of genetic and epigenetic factors in the formation of hypertensive phenotype and associated metabolic disorders in patients with arterial hypertension]. Integrative Anthropology. 2015;1:38-41. Ukrainian.
Kumric M, Ticinovic Kurir T, Borovac JA, Bozic J. Role of novel biomarkers in diabetic cardiomyopathy. World J Diabetes. 2021;12(6):685-705. doi: https://doi.org/10.4239/wjd.v12.i6.685
Prandi F, Lecis D, Illuminato F, Milite M, Celotto R, Lerakis S, et al. Epigenetic modifications and non-coding RNA indiabetes-mellitus-induced coronary artery disease: pathophysiological link and new therapeutic frontiers. IntJ Mol 2022;23:4589. doi: https://doi.org/10.3390/ijms23094589
Geng T, Zhu K, Lu Q, Wan Z, Chen X, Liu L, et al. Healthy lifestyle behaviors, mediating biomarkers, and risk of microvascular complications among individuals with type 2 diabetes: A cohort study. PLoS Med. 2023 Jan 10;20(1):e1004135. doi: https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1004135
Rönn T, Volkov P, Davegårdh C, Dayeh T, Hall E, et al. A six months exercise intervention influences the genome-wide DNA methylation pattern in human adipose tissue. PloS Genet. 2013;9(6):e1003572. doi: https://doi.org/10.1371/journal.pgen.1003572
Garcia LA, Zapata-Bustos R, Day SE, Campos B, Hamzaoui Y, Wu L, et al. Can exercise training alter human skeletal muscle DNA methylation? Metabolites. 2022;12(3):222. doi: https://doi.org/10.3390/metabo12030222
Światowy WJ, Drzewiecka H, Kliber M, Sąsiadek M, Karpiński P, Pławski A, et al. Physical Activity and DNA Methylation in Humans. Int J Mol Sci. 2021 Nov 30;22(23):12989. doi: https://doi.org/10.3390/ijms222312989
Sun C, Förster F, Gutsmann B, Moulla Y, Stroh C, Dietrich A, et al. Metabolic effects of the waist-to-hip ratio associated locus GRB14/COBLL1 are related to GRB14 expression in adipose tissue. Int J Mol Sci. 2022;23(15):8558. doi: https://doi.org/10.3390/ijms23158558
Nicoletti CF, Roschel H, Merege-Filho C, Lima AP, Gil S, Pinhel MA, et al. Exercise training and DNA methylation profile in post-bariatric women: Results from an exploratory study. Front Sports Act Living. 2023 Feb 8;5:1092050. doi: https://doi.org/10.3389/fspor.2023.1092050
Hunter DJ, James LS, Hussey B, Ferguson RA, Lindley MR, Mastana SS. Impacts of Eccentric Resistance Exercise on DNA Methylation of Candidate Genes for Inflammatory Cytokines in Skeletal Muscle and Leukocytes of Healthy Males. Genes (Basel). 2023 Feb 13;14(2):478. doi: https://doi.org/10.3390/genes14020478
Garcia LA, Zapata-Bustos R, Day SE, Campos B, Hamzaoui Y, Wu L, et al. Can exercise training alter human skeletal muscle DNA methylation? Metabolites. 2022;12(3):222. doi: https://doi.org/10.3390/metabo12030222
Raghubeer S, Matsha T. Methylenetetrahydrofolate (MTHFR), the one-carbon cycle, and cardiovascular risks. Nutrients. 2021;13(12):4562. doi: https://doi.org/10.3390/nu13124562
Zhao M, Yuan M, Yuan L, Huang LL, Liao JH, Yu XL, et al. Chronic folate deficiency induces glucose and lipid metabolism disorders and subsequent cognitive dysfunction in mice. PLoS One. 2018;13(8):e0202910. doi: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0202910
Elias MF, Brown CJ. New Evidence for Homocysteine Lowering for Management of Treatment-Resistant Hypertension. Am J Hypertens. 2022 Apr 2;35(4):303-5. doi: https://doi.org/10.1093/ajh/hpab194
Smyth L, Kilner J, Nair V, Liu H, Brennan E, Kerr K, et al. Assessment of differentially methylated loci in individuals with end-stage kidney disease attributed to diabetic kidney disease: An exploratorystudy. Clin. Epigenetics 2021;13(1):99. doi: https://doi.org/10.1186/s13148-021-01081-x
Singh R, Chandel S, Dey D, Ghosh A, Roy S, Ravichandiran V, et al. Epigenetic modification and therapeutic targets of diabetes mellitus. Biosci Rep. 2020 Sep 30;40(9):BSR20202160. doi: https://doi.org/10.1042/BSR20202160
Shuprovych A, Trofymenko O. Shuprovych A, Trofymenko O. [Significance of folate cycle gene polymorphisms and their epigenetic modifications in the pathogenesis of type 2 diabetes and its complications]. Endokrynolohiia. 2022 Sep 30;27(3):243-50. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.31793/1680-1466.2022.27-3.243
Kolesnikova OV, Zaprovalna OE, Potapenko AV. [Metabolic-associated diseases and the role of epigenetics, eoigenetic age in their prevention]. Therapeutic Journal. 2020;3:52-60. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.30978/UTJ2020-3-52
Zinych OV, Shuprovich AA, Prybyla OV, Kushnareva NM, Kovalchuk AV, Korpachev VV, et al. [Peculiarities of anabolic-catabolic balance in type 2 diabetic patients with different metabolic phenotypes]. 2023;80(1):22-9. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.21856/j-PEP.2023.1.03
Тяжка хронічна кропив’янка (ТХК) є поширеним захворюванням, яке обтяжує життя мільйонів людей, знижує якість їхнього життя та накладає значний економічний тягар не лише на систему охорони здоров’я, але й безпосередньо на пацієнта. На сьогодні не визначений єдиний підхід щодо оптимального дозування омалізумабу в цій когорті пацієнтів. Мета роботи: на підставі оцінки якості життя пацієнтів з ТХК та динамічного клініко-лабораторного спостереження вивчити ефективність та довести доцільність застосування мінімальної для омалізумабу дози 150 мг за схемою кожну 21 добу внутрішньом’язово тричі, що дозволить оптимізувати тактику лікування цих хворих та зменшити економічний тягар вартості їх лікування. У проспективне одноцентрове дослідження тривалістю 33 тижні було включено 104 пацієнти з діагнозом ТХК. Усім пацієнтам проводили загальноклінічне обстеження, вивчали показники якості життя за допомогою опитувальника SKINDEX-29; визначали рівень триптази крові одноразово до початку лікування за допомогою ImmunoCAP, загального IgE сироватки крові за допомогою імунохімічного методу з електрохемілюмінесцентною детекцією до та після завершення лікування. Пацієнтів було розподілено на дві групи: група 1 (54 особи) мала рецидив кропив’янки в терміни від 3 до 6 місяців після завершення курсу блокаторів гістамінових H1-рецепторів другого покоління й отримувала курс омалізумабу в дозі 150 мг внутрішньом’язово кожні три тижні тричі. Група 2 (50 осіб) мала рецидив кропив’янки не раніше ніж через 6 місяців після попереднього курсу блокаторів гістамінових H1-рецепторів другого покоління та отримувала дезлоратадин 5 мг протягом перших чотирьох тижнів та 20 мг протягом наступних чотирьох тижнів. Показники активності кропив’янки (UAS7) та якість життя (SKINDEX-29) пацієнтів визначали до початку лікування та на кожному з візитів (на 10, 31 та 52 добу застосування терапії при лікуванні омалізумабом та через п’ять і дев’ять тижнів від ініціації терапії дезлоратадином), також UAS7 оцінювали через шість місяців після закінчення лікування. Для обробки отриманих даних застосовували методи описової та аналітичної статистики. Нами встановлено, що в пацієнтів 1 та 2 груп спостереження після проведеного лікування рівень загального IgE сироватки крові статистично значуще знизився. У пацієнтів групи 1 призначення омалізумабу в мінімальній дозі дозволило забезпечити контроль симптомів кропив’янки вже після першої ін’єкції в 15% випадків, а після третьої ін’єкції була стійка ремісія з відсутністю симптомів кропив’янки протягом шести місяців у 92,3% пацієнтів проти наявних 24% досліджуваних групи 2, які після терапії за оцінкою UAS7 мали дуже тяжкі та тяжкі симптоми. Після завершення лікування в пацієнтів групи 2 через дев’ять тижнів від ініціації терапії дезлоратадином за опитувальником SKINDEX-29 у 44% випадків зберігались тяжкий та в 46% дуже тяжкий негативний вплив кропив’янки на емоційну сферу й функціонування відповідно та в 46% випадків - низька якість життя за узагальнюючою оцінкою впливу захворювання на рівні «тяжка». У той же час, серед хворих групи 1 після завершення терапії омалізумабом на 52 добу спостереження не було зареєстровано жодного випадку тяжкого або дуже тяжкого негативного впливу кропив’янки на якість життя за жодним з доменів. Таким чином, підтверджена ефективність та обґрунтована доцільність призначення лікування омалізумабом у дозі 150 мг з інтервалом 21 доба тричі у хворих на ТХК, які мають рецидив хронічного дерматозу в строки від 3 до 6 місяців після проведеної терапії блокаторами гістамінових H1-рецепторів другого покоління.
Ключові слова: кропив’янка, хронічні форми дерматозу, якість життя, висип, свербіж, імуноглобулін E, моноклональні антитіла, антигістамінні препарати, триптаза сироватки крові
Zuberbier T, Abdul Latiff AH, Abuzakouk M, Aquilina S, Asero R, Baker D, et al. The international EAACI/GA2LEN/EuroGuiDerm/APAAACI guideline for the definition, classification, diagnosis, and management of urticaria. Allergy.2022;77(3):734-66. doi: https://doi.org/10.1111/all.15090
Denysenko OI. [Modern approaches to the treatment of chronic spontaneous urticaria in adult patients]. Ukrainskyi zhurnal dermatolohii, venerolohii, kosmetolohii. 2020;2:34-40. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.30978/UJDVK2020-2-34
Schoepke N, Asero R, Ellrich A, et al. Biomarkers and clinical characteristics of autoimmune chronic spontaneous urticaria: Results of the PURIST Study. Allergy. 2019;74:2427-36. doi: https://doi.org/10.1111/all.13949
Gonçalo M, Gimenéz-Arnau A, Al-Ahmad M, Ben-Shoshan M, Bernstein JA, Ensina LF, et al. The global burden of chronic urticaria for the patient and society. BrJ 2021;184(2):226-36. doi: https://doi.org/10.1111/bjd.19561
Maurer M, Staubach P, Raap U, Richter-Huhn G, Bauer A, Ruëff F, et al. H1-antihistamine-refractory chronic spontaneous urticaria: it's worse than we thought – first results of the multicenter real-life AWARE study. Clin Exp Allergy.2017;47(5):684-92. doi: https://doi.org/10.1111/cea.12900
Tharp MD, Bernstein JA, Kavati A, Ortiz B, MacDonald K, Denhaerynck K, et al. Benefits and Harms of Omalizumab Treatment in Adolescent and Adult Patients With Chronic Idiopathic (Spontaneous) Urticaria: A Meta-analysis of "Real-world" Evidence. JAMA Dermatol.2019;155(1):29-38. doi: https://doi.org/10.1001/jamadermatol.2018.3447
Curto-Barredo L, Spertino J, Figueras-Nart I, Expósito-Serrano V, Guilabert A, Melé-Ninot G, et al. Omalizumab updosing allows disease activity control in patients with refractory chronic spontaneous urticaria. Br J Dermatol. 2018;179(1):210-2. doi: https://doi.org/10.1111/bjd.16379
Metz M, Vadasz Z, Kocatürk E, Giménez-Arnau AM. Omalizumab Updosing in Chronic Spontaneous Urticaria: an Overview of Real-World Evidence. Clin Rev Allergy 2020;59(1):38-45. doi: https://doi.org/10.1007/s12016-020-08794-6
Maurer M, Weller K, Bindslev-Jensen C, et al. Unmet clinical needs in chronic spontaneous urticaria. A GA2LEN task force report. Allergy. 2011;66(3):317-30. doi: https://doi.org/10.1111/j.1398-9995.2010.02496.x
Lacour JP, Khemis A, Giordano-Labadie F, et al. The burden of chronic spontaneous urticaria: unsatisfactory treatment and healthcare resource utilization in France (the ASSURE-CSU study). Eur J Dermatol. 2018;28(6):795-802. doi: https://doi.org/10.1684/ejd.2018.3446
Hawro T, Ohanyan T, Schoepke N, et al. The Urticaria Activity Score-Validity, Reliability, and Responsiveness. J Allergy Clin Immunol Pract. 2018;6(4):1185-90.e1. doi: https://doi.org/10.1016/j.jaip.2017.10.001
Botto N, Raffi J, Trivedi M, Ramirez F, Allen IE, Chren MM. Validating a Quality-of-Life Instrument for Allergic Contact Dermatitis. Dermatitis. 2019;30(5):300-5. doi: https://doi.org/10.1097/DER.0000000000000515
Pagano M, Gauvreau K, Mattie H. Principles of Biostatistics. CRC Press; 2022. 735 p.
Agache I, Rocha C, Pereira A, et al. Efficacy and safety of treatment with omalizumab for chronic spontaneous urticaria: A systematic review for the EAACI Biologicals Guidelines. Allergy. 2021;76:59-70. doi: https://doi.org/10.1111/all.14547
Дитятковська Є.М., Недогибченко Н.О. Оптимізація лікування хворих на тяжку хронічну кропив’янку. Медичні перспективи. 2023. Т. 28, № 3. С. 36-45. DOI:https://doi.org/10.26641/2307-0404.2023.3.288930
За останніми оцінками ВООЗ, хронічна інфекція вірусу гепатиту В є однією з основних причин смерті та інвалідності пацієнтів з інфекційними захворюваннями. У світі щорічно реєструється від 780 тис. до 1 млн смертей унаслідок цирозу печінки та гепатоцелюлярної карциноми. Патогенетичні особливості перебігу та результатів хронічного гепатиту В визначаються імунологічними, генетичними факторами хазяїна, а також молекулярно-біологічною структурою вірусу. Мета дослідження — вивчити взаємодію поліморфних локусів генів цитокінів SMAD 7 (rs4939827), TNFα (rs1800620), IL-10 (rs1800896), IL-4 (rs2243250) та ступінь структурних змін печінки на основі неінвазивної методики Fibrotest у хворих на хронічний гепатит В у рамках пошуку можливих предикторів схильності до швидкого прогресування фіброзу печінки. Обстежено 82 хворих на хронічний гепатит В. Оцінку морфологічних змін (стадію фіброзу) проводили методом неінвазивної діагностики FibroScan, який є альтернативою пункційній біопсії печінки. Припускають, що гомозиготні алелі СС IL-4 (rs2243250), GG TNFα (rs1800620), член сімейства СС SMAD 7 (rs4939827) мають протекторну дію на перебіг хронічного гепатиту В, оскільки ці варіанти алельного поліморфізму генів цитокінів виявлялися переважно у хворих на ХГВ зі ступенем фіброзу F0-F1. Гетерозиготні генотипи СТ IL-4 (rs2243250) та GA TNFα (rs1800620), мутантний гомозиготний ТТ сімейства SMAD 7 (rs4939827) мають профіброзну дію на перебіг хронічного гепатиту В, оскільки виявляються переважно у хворих на хронічний гепатит B зі ступенем фіброзу F3. Установлений зв’язок між стадією фіброзу печінки за шкалою METAVIR та поліморфізмом генів цитокінів SMAD 7 (rs4939827), TNFα (rs1800620) та IL-4 (rs2243250) дав змогу створити прогностичну шкалу для оцінки індивідуального ризику швидкого прогресування фіброзу печінки. Запропонована шкала завдяки комплексній оцінці поліморфізму алелей генів цитокінів та стадії фіброзу печінки за шкалою METAVIR дає змогу провести індивідуальну оцінку ризику прогресування хронічного гепатиту та, можливо, скласти індивідуальний план лікування для пацієнта. Кодування досліджуваних поліморфізмів і подальший підрахунок можуть бути автоматизованими, що не вимагає значних фінансових вкладень. Доведено можливості прогностичної шкали на прикладі групи пацієнтів, які отримували антифіброзний засіб «Біциклол», порівняно з контрольною групою.
Pashkov IV, Fedorova SF. [Immediate results of treatment with nucleotide/nucleoside analogues in patients with chronic hepatitis В]. Mizhnarodnyi medychnyi zhurnal. 2019;2(25):76-80. Ukrainian.
Lytovka SL, Batsiura HV, Berezenko VS, Bidovanets OIu, Holubovska OA, Dyba MB, et al. [Viral hepatitis B evidence-based clinical guidelines]. [Internet]. 2020. [cited 2022 Dec 12]. 159 р. Ukrainian. Available from: https://www.dec.gov.ua/wp-content/uploads/2021/01/2021_48_49_kn_vgv.pdf
European association for study of the liver. EASL 2017 Clinical Practice Guidelines on the management of hepatitis B virus infection. J Hepatology. 2017;67:370-98. doi: https://doi.org/10.1016/j.jhep.2017.03.021
Herasun BA, Herasun OB. [Mutations of hepatitis B virus]. Hepatolohiia. 2019;2:45-52.
Afify SM, Hassan G, Osman A, et al. Metastasis of Cancer Stem Cells Developed in the Microenvironment of Hepatocellular Carcinoma. Bioengineering (Basel). 2019;6(3):E73. doi: https://doi.org/10.3390/bioengineering6030073
Calès P, Boursier J, Oberti F, et al. A 176 single blood test adjusted for different liver fibrosis targets improves fibrosis staging and especially cirrhosis diagnosis. Hepatol 2018;2(4):455-66. doi: https://doi.org/10.1002/hep4.1161
Moroz LV, Bondaruk IYu. [Diagnostic value of non-invasive markers of liver fibrosis in patients with chronic viral hepatitis C]. Hepatolohiia. 2019;2(44):28-34. Ukrainian.
Karsdal MA, et al. Collagen biology and non‐invasive biomarkers of liver fibrosis. Liver Int. 2020;40:736-50. doi: https://doi.org/10.1111/liv.14390
Usychenko EN, Usychenko EM. [Model of prediction of the progress of liver fibrosis on the basis of biochemical and genetic criteria in patients with chronic hepatitis С]. Georgian medical news. 2020;11(308):63-7. Russian.
Capelle C, Spit M, Dijke P. Current perspectives on inhibitory SMAD7 in health and disease. Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology. 2020;55(6):691-715. doi: https://doi.org/10.1080/10409238.2020.1828260
[Unified clinical protocol of primary, secondary (specialized), tertiary (highly specialized) medical care for viral hepatitis B in adults. Order of the Ministry of Health of Ukraine 2016 Jun 21 No. 613]. Kyiv; 2016. 46 p. Ukrainian.
Lioznov DA, Geivandova NI, Morozov VG, et al. [Evaluation of the effectiveness of the original hepatoprotective drug Bicyclol in patients with chronic viral hepatitis C]. Ukrainskyi medychnyi chasopys. 2014;6(104):14-7. Russian.
Hurianov VH, Liakh YuYe, Parii VD, Korotkyi OV, Chalyi OV, Chalyi KO, et al. [Handbook of biostatistics. Analysis of medical research results in the EZR package (R–statistics)]. Kyiv: Vistka; 2018. 208 р. Ukrainian.
Moroz LV, Yatsyk IV, Ocheredko OM, Livshyts LA, Pampukha VM, inventors. [The method of predicting the rate of progression of liver fibrosis in patients with chronic hepatitis C]. Patent Ukrainy No. u201503954. 2015 Dec 10. Ukrainian.
Усиченко К.М. Використання генетичних маркерів як можливість прогнозування швидкості прогресування фіброзу печінки у хворих на хронічний гепатит В.Медичні перспективи. 2023. Т. 28, № 3. С. 45-54. DOI:https://doi.org/10.26641/2307-0404.2023.3.288931
Метою цієї роботи було визначення кількісної активності iNOS і Arg1 та макрофагів фенотипів М1, М2 у жінок з ендометріоїдною хворобою для встановлення їхньої ролі в патогенезі ендометріозу. Проспективне дослідження виконано в гінекологічних відділеннях лікувальних установ міста Полтави. Добровільну участь у дослідженні взяли 140 жінок репродуктивного віку, які склали основну групу (110 жінок з ендометріоїдною хворобою) та контрольну групу (30 жінок без ендометріоїдної хвороби). Усім жінкам було проведене заплановане хірургічне лікування щодо наявної гінекологічної патології. Жінки перед оперативним лікуванням були обстежені згідно з чинними наказами МОЗ України. Для визначення ензимних маркерів макрофагів (в ендометрії та перитонеальній рідині), поляризованих у М1(iNOS) та М2 (Arg1) фенотипи, використовувався спектрофотометричний метод. Тип макрофагів визначений індивідуально в кожної пацієнтки за співвідношеннями: при iNOS>Arg1 – превалював тип макрофагів М1, при Arg1>iNOS – превалював тип макрофагів М2. При дослідженні зразків ендометрія в жінок з основної групи показник iNOS був в 1,4 раза більший, ніж у жінок контрольної групи. Отримані результати на етапі входження в черевну порожнину показали, що жінки з основної групи в значно більшій кількості страждали на злуковий процес органів малого таза, особливо 3 та 4 стадій. Серед отриманих результатів вагомою була й збільшена кількісна активність в перитонеальній рідині як iNOS, так і Arg1 у жінок основної групи порівняно з контрольною. При порівнянні стадій ендометріоїдної хвороби з показниками кількісних активностей ензимних маркерів макрофагів (у перитонеальній рідині) було виявлено, що з підвищенням стадії хвороби (з 3 до 4 стадії) виникає зростання кількісної активності Arg1 в 1,9 раза та зменшення кількісної активності iNOS у 2,9 раза. Отже, планування оперативного втручання в жінок з ендометріоїдною хворобою має враховувати значний відсоток злукового процесу органів малого таза, особливо тяжких стадій. Ініціація хронічного асептичного запального процесу при ендометріоїдній хворобі зумовлена підвищеною кількісною активністю iNOS в ендометрії. У патогенезі ендометріоїдної хвороби важливою є не тільки наявність макрофагів фенотипу М2 в перитонеальній рідині, а більш важливим є факт переключення фенотипів макрофагів з прозапальної субпопуляції на протизапальну.
de Freitas Fonseca M, Aragao LC, Sessa FV, Dutra de Resende JA Jr, Crispi CP. Interrelationships among endometriosis-related pain symptoms and their effects on health-related quality of life: a sectional observational study. Obstet Gynecol Sci. 2018Sep;61(5):605-14. doi: https://doi.org/10.5468/ogs.2018.61.5.605
Hwang H, Chung YJ, Lee SR, Park HT, Song JY, Kim H, et al. Clinical evaluation and management of endometriosis: guideline for Korean patients from Korean Society of Endometriosis. Obstet Gynecol Sci. 2018 Sep;61(5):553-64. doi: https://doi.org/10.5468/ogs.2018.61.5.553
Abd El–Kader AI, Gonied AS, Lotfy Mohamed M, Lotfy Mohamed S. Impact of endometriosis–related adhesions on quality of life among infertile women. Int J Fertil Steril. 2019 Apr;13(1):72-6. doi: https://doi.org/10.22074/ijfs.2019.5572
Mehdizadeh Kashi A, Moradi Y, Chaichian S, Najmi Z, Mansori K, Salehin F, et al. Application of the World Health Organization Quality of life instrument, short form (WHOQOL–BREF) to patients with endometriosis. Obstet Gynecol Sci. 2018 Sep;61(5):598-604. doi: https://doi.org/10.5468/ogs.2018.61.5.598
Likhachov VK, Shymanska YV, Savelieva YS, Vashchenko VL, Dobrovolska LМ. Changes of psycho-emotional state in the infertile pregnant females due to the anamnesis and IVF. Wiad Lek. 2019;72(4):562-7. doi: https://doi.org/10.36740/WLek201904111
Vallvé–Juanico J, Houshdaran S, Giudice LC. The endometrial immune environment of women with endometriosis. Human Reproduction Update. 2019; 25(5):565-92. doi: https://doi.org/10.1093/humupd/dmz018
Korchynska OO, Mashtepa AM, Voloshyna UV, Petrenko TG. [Endometriosis as one of contemporary problems in gynecology and obstetrics (analytical survey of scientific literature)]. Ukraina. Zdorovia natsii. 2015;2:104-15. Ukrainian.
Ramírez-Pavez TN, Martínez-Esparza M, Ruiz-Alcaraz AJ, Marín-Sánchez P, Machado-Linde F, García-Peñarrubia P. The Role of Peritoneal Macrophages in Endometriosis. Int J Mol Sci. 2021 Oct 6;22(19):10792. doi: https://doi.org/10.3390/ijms221910792
Orlova YuA, Hromova AM, Akimov OYe, Ketova OM. [The role of the macrophage polarization type in the pathogenesis of endometrioid disease]. Zaporozhskyi medytsynskyi zhurnal. 2021;23(5):644-50. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.14739/2310-1210.2021.5.233689
de Campos GY, Oliveira RA, Oliveira-Brito PK, Roque-Barreira MC, da Silva TA. Pro-inflammatory response ensured by LPS and Pam3CSK4 in RAW 264.7 cells did not improve a fungistatic effect on Cryptococcus gattii infection. Peer 2020 Nov 25;8:e10295. doi: https://doi.org/10.7717/peerj.10295
Kumar S, Gupta E, Gupta N, Kaushik S, Srivastava VK, Kumar S, et al. Functional role of iNOS-Rac2 interaction in neutrophil extracellular traps (NETs) induced cytotoxicity in sepsis. Clin Chim Acta. 2021 Feb;513:43-9. doi: https://doi.org/10.1016/j.cca.2020.12.004
Tanaka H, Kumasawa K, Kakigano A, Mimura K, Endo M, Tomimatsu T, et al. Arginase controls soluble vascular endothelial growth factor receptor 1 (sFlt1) to maintain pregnancy homeostasis. Biochem Biophys Res Commun. 2018 May 5;499(2):150-5. doi: https://doi.org/10.1016/j.bbrc.2018.03.086
[On the approval and implementation of medical and technological documents on the standardization of medical care for genital endometriosis. Order of the Ministry of Health of Ukraine dated 2016 Apr 06 No. 319] [Internet]. 2016 [cited 2023 Apr 21]. Ukrainian. Available from:https://www.dec.gov.ua/mtd/genitalnyj-endometrioz/
Becker CM, Bokor A, Heikinheimo O, Horne A, Jansen F, Kiesel L, et al. ESHRE guideline: endometriosis. Hum Reprod Open. 2022 Feb 26;2022(2):hoac009. doi: https://doi.org/10.1093/hropen/hoac009
Yadav G, Rao M, Gothwal M, Singh P, Kathuria P, Sharma PP. Detection of nerve fibers in the eutopic endometrium of women with endometriosis, uterine fibroids and adenomyosis. Obstet Gynecol Sci. 2021 Sep;64(5):454-61. doi: https://doi.org/10.5468/ogs.21114
Skrypnyk I, Maslova G, Lymanets T, Gusachenko I. L-arginine is an effective medication for prevention of endothelial dysfunction, a predictor of anthracycline cardiotoxicity in patients with acute leukemia. Exp Oncol. 2017 Dec;39(4):308-11. doi: https://doi.org/10.31768/2312-8852.2017.39(4):308-311
Yelins’ka AM, Akimov OYe, Kostenko VO. Role of AP-1 transcriptional factor in development of oxidative and nitrosative stress in periodontal tissues during systemic inflammatory response. The Ukrainian Biochemical Journal.2019;91(1):80-5. doi: https://doi.org/10.15407/ubj91.01.080
Akimov OYe, Kostenko VO. Role of NF-κB transcriptional factor activation during chronic fluoride intoxication in development of oxidative-nitrosative stress in rat’s gastric mucosa. Journal of Trace Elements in Medicine and Biology. 2020;61:126535. doi: https://doi.org/10.1016/j.jtemb.2020.126535
Akimov OYe, Kostenko VO. Functioning of nitric oxide cycle in gastric mucosa of rats under excessive combined intake of sodium nitrate and fluoride. The Ukrainian Biochemical Journal. 2016;88(6):70-5. doi: https://doi.org/10.15407/ubj88.06.070
Antomonov MYu. [Mathematical processing and analysis of biomedical data]. Kyiv: Medinform; 2018. 579 p. Russian.
The American Fertility Society classifications of adnexal adhesions, distal tubal occlusion, tubal occlusion secondary to tubal ligation, tubal pregnancies, 201 mullerian anomalies and intrauterine adhesions. Fertil Steril. 1988 Jun;49(6):944-55. doi: https://doi.org/10.1016/S0015-0282(16)59942-7
Burns KA, Thomas SY, Hamilton KJ, Young SL, Cook DN, Korach KS. Early Endometriosis in Females Is Directed by Immune-Mediated Estrogen Receptor α and IL-6 Cross-Talk. Endocrinology. 2018 Jan 1;159(1):103-18. doi: https://doi.org/10.1210/en.2017-00562
Tanbo T, Fedorcsak P. Endometriosis-associated infertility: aspects of pathophysiological mechanisms and treatment options. Acta Obstet Gynecol Scand. 2017 Jun;96(6):659-67. doi: https://doi.org/10.1111/aogs.13082
Suschek CV, Schnorr O, Kolb-Bachofen V. The role of iNOS in chronic inflammatory processes in vivo: is it damage-promoting, protective, or active at all? Curr Mol Med. 2004 Nov;4(7):763-75. doi: https://doi.org/10.2174/1566524043359908
Kvaskoff M, Mahamat-Saleh Y, Farland LV, Shigesi N, Terry KL, Harris HR, et al. Endometriosis and cancer: a systematic review and meta-analysis. Hum Reprod Update. 2021 Feb 19;27(2):393-420. doi: https://doi.org/10.1093/humupd/dmaa045
Kielbik M, Szulc-Kielbik I, Klink M. The Potential Role of iNOS in Ovarian Cancer Progression and Chemoresistance. Int J Mol Sci. 2019 Apr 9;20(7):1751. doi: https://doi.org/10.3390/ijms20071751
Мета роботи – вивчення змін показників неспецифічної резистентності та цитокінової регуляції, актуальних для ранньої лабораторної діагностики вторинного перитоніту. За період 2016-2022 рр. у відділенні хірургії комунального неприбуткового підприємства «Обласна клінічна лікарня Івано-Франківської обласної ради» проліковано 192 пацієнти з післяопераційним перитонітом. Серед них зміни показників неспецифічної резистентності та цитокінової регуляції були вивчені в 69 (35,9%) пацієнтів. Ці дослідження проведені в лабораторії кафедри біологічної і медичної хімії Івано-Франківського національного медичного університету. Вміст у крові CD3+-лімфоцитів хворих на вторинний перитоніт при надходженні становив 35,49±3,39%, що в 1,8 раза менше, ніж у групі порівняння (p<0,002), з їхнім подальшим зниженням на третю добу захворювання до 31,00±2,88% (p<0,002). При визначенні CD4+-лімфоцитів на першу добу спостереження їхні показники були 21,49±3,11% менше на 56%, ніж у групі порівняння (p<0,002). На третю добу захворювання спостерігалось незначне зростання цього показника – до 23,90±3,26% (p<0,01). Дослідження рівня CD8+-лімфоцитів показало, що при надходженні в стаціонар їхній рівень у сироватці крові становив 13,92±1,05%, що в 1,6 раза нижче, ніж у пацієнтів групи порівняння (p<0,002). Їхнє зниження спостерігалося й надалі, та на третю добу цей показник був 8,08±2,28% (p<0,002). При вторинному перитоніті вміст CD11а+-клітин при госпіталізації становив 11,32±0,54%, що в понад 6 разів менше, ніж у групі порівняння (p<0,002). Вміст CD162+-клітин у крові при госпіталізації був 21,49±3,11%, що в 3,1 раза менше, ніж у групі порівняння (p<0,002). Вміст CD16+-клітин у крові при госпіталізації становив 10,83±0,87% (p<0,002). Суттєве зростання вмісту IL у сироватці крові на початковій стадії вторинного перитоніту з подальшимим патологічними змінами є сприятливими факторами в порушенні імунної відповіді організму. Вміст IL-6 при надходженні був 759,72±28,06%, що майже в 3,4 раза вище показників у групі порівняння (p<0,002). Після оперативного втручання цей показник поступово знижувався та на сьому добу становив 438,63±19,84% (p<0,002). Отримані результати за такими показниками неспецифічної резистентності та цитокінової регуляції, як CD3+, CD4+, CD8+, CD11a, CD162, CD95, CD16, HLA-DR+, IL-2, IL-4, IL-6, показали їх достовірні відмінності між підгрупами, які досліджували (р<0,002), що вказує на їх високу чутливість для діагностики та прогнозування розвитку вторинного перитоніту.
Dumitrascu CO, Gherghe M, Costache M, Cretu B, Cirstoiu C. The Role of Serum and Peritoneal Biomarkers in Predicting Sepsis and Septic Multiorgan Failure in Patients With Secondary Peritonitis. Cureus. 2023;15(7):e41724. doi: https://doi.org/10.7759/cureus.41724
Grondman I, Pirvu A, Riza A, Ioana M, Netea MG. Biomarkers of inflammation and the etiology of sepsis. Biochem Soc Trans. 2020;48(1):1-14. doi: https://doi.org/10.1042/BST20190029
Tolonen M, Kuuliala K, Kuuliala A, et al. The Association Between Intra-abdominal View and Systemic Cytokine Response in Complicated Intra-abdominal Infections. JSurg 2019;244:436-43. doi: https://doi.org/10.1016/j.jss.2019.06.081
Liu D, Huang SY, Sun JH, Zhang HC, Cai QL, Gao C, et al. Sepsis-induced immunosuppression: mechanisms, diagnosis and current treatment options. Mil Med Res. 2022;9(1):56. doi: https://doi.org/10.1186/s40779-022-00422-y
Clements TW, Tolonen M, Ball CG, Kirkpatrick AW. Secondary Peritonitis and Intra-Abdominal Sepsis: An Increasingly Global Disease in Search of Better Systemic Therapies. Scand J Surg. 2021;110(2):139-49. doi: https://doi.org/10.1177/1457496920984078
Sartelli M, Abu-Zidan FM, Labricciosa FM, Kluger Y, Coccolini F, Ansaloni L, et al. Physiological parameters for Prognosis in Abdominal Sepsis (PIPAS) Study: a WSES observational study. World J Emerg Surg. 2019;14:34. doi: https://doi.org/10.1186/s13017-019-0253-2
Martin-Loeches I, Timsit JF, Leone M, de Waele J, Sartelli M, Kerrigan S, et al. Clinical controversies in abdominal sepsis. Insights for critical care settings. Crit Care.2019;53:53-8. doi: https://doi.org/10.1016/j.jcrc.2019.05.023
Hecker A, Reichert M, Reuß CJ, Schmoch T, Riedel JG, Schneck E, et al. Intra-abdominal sepsis: new definitions and current clinical standards. Langenbecks Arch Surg. 2019;404(3):257-71. doi: https://doi.org/10.1007/s00423-019-01752-7
Hanslin K, Sjölin J, Skorup P, Wilske F, Frithiof R, Larsson A, et al. The impact of the systemic inflammatory response on hepatic bacterial elimination in experimental abdominal sepsis. Intensive Care Med Exp. 2019;7(1):52. doi: https://doi.org/10.1186/s40635-019-0266-x
Godínez-Vidal AR, Verónica RH, Montero-García PJ, Martínez-Martínez AR, Zavala-Castillo JC, Gracida-Mancilla NI. Evaluation of the serum procalcitonin level as an indicator of severity and mortality in abdominal sepsis due to secondary peritonitis. Cir Cir. 2019;87(3):255-9. doi: https://doi.org/10.24875/CIRU.18000301
Bensken WP, Ho VP, Pieracci FM. Basic Introduction to Statistics in Medicine, Part 2: Comparing Data. Surg Infect (Larchmt). 2021;22(6):597-603. doi: https://doi.org/10.1089/sur.2020.430
Coccolini F, Sartelli M, Sawyer R, et al. Source control in emergency general surgery: WSES, GAIS, SIS-E, SIS-A guidelines. World J Emerg Surg. 2023;18(1):41. doi: https://doi.org/10.1186/s13017-023-00509-4
Ho VP, Kaafarani H, Rattan R, Namias N, Evans H, Zakrison TL. Sepsis 2019: what surgeons need to know. SurgInfect (Larchmt). 2020;21(3):195-204. doi: https://doi.org/10.1089/sur.2019.126
Kao AM, Cetrulo LN, Baimas-George MR, Prasad T, Heniford BT, Davis BR, et al. Outcomes of open abdomen versus primary closure following emergent laparotomy for suspected secondary peritonitis: a propensity-matched analysis. J Trauma Acute Care Surg. 2019;87(3):623-9. doi: https://doi.org/10.1097/TA.0000000000002345
Наукове дослідження мало на меті дослідити практичне застосування технологій штучного інтелекту (ШІ) в радіології та травматології для виявлення переломів, а також оцінити їхню загальну ефективність у сучасній медицині. В останні роки штучний інтелект набув значного поширення в галузі охорони здоров'я, дозволяючи аналізувати клінічні дані пацієнтів і полегшуючи діагностику, моніторинг, оцінку ризиків та можливості хірургічного втручання. Актуальність наукової роботи полягає в поступовому розширенні практичного застосування технологій штучного інтелекту в медицині, зокрема в радіології для діагностики переломів. Метою дослідження було вивчення практичної ефективності технології штучного інтелекту у виявленні переломів на прикладі лікарні ортопедії та травматології в м. Рига, Латвія. Методологічний підхід поєднував системний аналіз впровадження системи ШІ в сучасних медичних установах для створення рентгенівських зображень з клінічним дослідженням досвіду діагностики переломів у Лікарні ортопедії та травматології в м. Рига, Латвія. Переломи виявляли рентгенологи, лікарі та програма зі штучним інтелектом, а потім порівнювали їхні результати. Результати були проаналізовані для оцінки ефективності програми. Результати дослідження продемонстрували високу ефективність технологій штучного інтелекту у виявленні переломів. Застосування цих систем у клінічній практиці привело до значного скорочення діагностичних помилок (у 2-3 рази) і підвищення точності діагностики (з 78,1% до 85,2%). Крім того, системи ШІ виявились здатними виявляти переломи, які не були спочатку ідентифіковані під час рутинних оглядів парамедиками та лікарями-практиками. Це підкреслює доцільність розширення використання цих систем у клінічній практиці. Практичне значення отриманих результатів полягає в можливості їх використання при розробці програмних комплексів на основі ШІ, спрямованих на покращення діагностики переломів у медичних закладах. Отримані результати надали цінну інформацію для подальшого розвитку технологій на основі ШІ для виявлення переломів.
Hrubar YuO, Hrubar MYu. Tactics choice of treatment of shoulder calcific tendinitis taking into account the phase of the disease. Bulletin of Medical and Biological Research.2021;9(3):17-23. https://doi.org/10.11603/bmbr.2706-6290.2021.3.12230
Duron L, Ducarouge A, Gillibert A, Lainé J, Allouche C, Cherel N, et al. Assessment of an AI aid in detection of adult appendicular skeletal fractures by emergency physicians and radiologists: A multicenter cross-sectional diagnostic study. Radiology. 2021;300(1):120-9. doi: https://doi.org/10.1148/radiol.2021203886
Boginskis V. Effectiveness of artificial intelligence in fracture diagnosis. Riga: University of Latvia; 2022.
Yokota H, Goto M, Bamba C, Kiba M, Yamada K. Reading efficiency can be improved by minor modification of assigned duties: a pilot study on a small team of general radiologists. Jpn J Radiol. 2017;35(5):262-8. doi: https://doi.org/10.1007/s11604-017-0629-8
Hayashi D, Kompell AJ, Ventre J, Ducarouge A, Nguyen T, Regnard N-E, et al. Automated detection of acute appendicular skeletal fractures in pediatric patients using deep learning. Skeletal Radiol. 2022;51(11):2129-39. doi: https://doi.org/10.1007/s00256-022-04070-0
Guermazi A, Tannoury C, Kompel AJ, Murakami AM, Ducarouge A, Gillibert A, et al. Improving radiographic fracture recognition performance and efficiency using artificial intelligence. Radiology. 2021;302(3):1-10. doi: https://doi.org/10.1148/radiol.210937
Aung YYM, Wong DCS, Ting DSW. The promise of artificial intelligence: a review of the opportunities and challenges of artificial intelligence in healthcare. Br Med Bull.2021;139(1):4-15. doi: https://doi.org/10.1093/bmb/ldab016
Medical Diagnostic Information System [Internet]. 2022 [cited 2023 Jul 7]. Available from: https://datamed.lv/
Backer HC, Wu CH, Strauch RJ. Systematic review of diagnosis of clinically suspected scaphoid fractures.J Wrist 2020;9(1):81-9. doi: https://doi.org/10.1055/s-0039-1693147
Sakaguchi T, Tanaka M, Sake N, Latka K, Fujiwara Y, Arataki S, et al. The Most Significant Factor Affecting Gait and Postural Balance in Patients’ Activities of Daily Living Following Corrective Surgery for Deformity of the Adult Spine. Medicina (Lithuania). 2022;58(8):1118. doi: https://doi.org/10.3390/medicina58081118
Canoni-Meynet L, Verdot P, Danner A, Calame P, Aubry S. Added value of an artificial intelligence solution for fracture detection in the radiologist’s daily trauma emergencies workflow. Diagn Interv Imaging. 2022;103(12):594-600. doi: https://doi.org/10.1016/j.diii.2022.06.004
Al-Sani F, Prasad S, Panwar J, Stimec J, Khosroawshahi A, Mizzi T, et al. Adverse events from emergency physician pediatric extremity radiograph interpretations: A prospective cohort study. Acad Emerg Med. 2020;27(2):128-38. doi: https://doi.org/10.1111/acem.13884
Alberich-Bayarri A, Marti-Bonmati L, Angeles Pérez M, Sanz-Requena R, Lerma-Garrido JJ, García-Martí G, et al. Assessment of 2D and 3D fractal dimension measurements of trabecular bone from high-spatial resolution magnetic resonance images at 3 T. Med Phys. 2010;7(9):4930-7. doi: https://doi.org/10.1118/1.3481509
Kuo RYL, HarrisonC, Curran TA, Jones B, Freethy A, Cussons D, et al. Artificial intelligence in fracture detection: A systematic review and meta-analysis. Radiology. 2022;304(1):50-62. doi: https://doi.org/10.1148/radiol.211785
Aliaga I, Vera V, Vera M, Garcia E, Pedrera M, Pajares G. Automatic computation of mandibular indices in dental panoramic radiographs for early osteoporosis detection.Artif Intell 2020;103:101816. doi: https://doi.org/10.1016/j.artmed.2020.101816
Reichert G, Bellamine A, Fontaine M, Naipeanu B, Altar A, Mejean E, et al. How can a deep learning algorithm improve fracture detection on x-rays in the emergencyroom? J 2021;7(7):1-10. doi: https://doi.org/10.3390/jimaging7070105
Rosenberg GS, Cina A, Schiró GR, Giorgi PD, Gueorguiev B, Alini M, et Artificial intelligence accurately detects 39 traumatic thoracolumbar fractures on sagittal radiographs. Medicina. 2022;58(8):1-12. doi: https://doi.org/10.3390/medicina58080998
Tarantino U, Giai Via A, Macrì E, Eramo A, Marino V, Marsella LT. Professional liability in orthopaedics and traumatology in Italy. Clin Orthop Relat 2013;471(10):3349-57. doi: https://doi.org/10.1007/s11999-013-3165-6
Rebours C, Glatre R, Plaisance P, Dohan A, Truchot J, Chauvin A. Diagnostic errors of nasal fractures in the emergency department: A monocentric retrospective study.World J Emerg 2022;13(2):120-3. doi: https://doi.org/10.5847/wjem.j.1920-8642.2022.014
Khan IH, Jamil W, Lynn SM, Khan OH, Markland K, Giddins G. Analysis of NHSLA claims in orthopedic surgery. Orthopedics. 2012;35(5):726-31. doi: https://doi.org/10.3928/01477447-20120426-28
Метою цього дослідження було оцінити відмінності в інтраопераційних та післяопераційних результатах холецистектомій з використанням роботичної платформи Senhance та лапароскопічної холецистектомії. Був проведений ретроспективний аналіз історій хвороб пацієнтів, які перенесли холецистектомію з грудня 2021 до лютого 2022 р. Результати лікування хворих на хронічний калькульозний холецистит, яким виконувалась роботична холецистектомія (РХ), зіставлялися з результатами лапароскопічної холецистектомії (ЛХ). Роботична холецистектомія проводилася за допомогою роботичної платформи Senhance. Групи РХ та ЛХ були зіставлені за віком, індексом маси тіла, порівнювалась за статтю, тривалістю оперативного втручання та перебування в лікарні (усі пацієнти були виписані на другу добу перебування). Для нормально розподілених даних були застосовані середнє значення та стандартне відхилення, визначені за допомогою тесту Шапіро-Вілка (значення p>0,05). Також були використані медіана та міжквартильний розмах (IQR). Різниця між когортами – довірчий інтервал 95% (95% Confidence Interval), були оцінені для нормально розподілених даних. Аналіз даних був проведений за допомогою стандартної підсумкової статистики на платформі Jamovi 2.2.5. Дані оброблялися з використанням пакетів прикладних програм. Усі оперативні втручання виконувалися двома хірургами Одеського національного медичного університету. Вісімнадцяти пацієнтам було виконано роботичну та 20 пацієнтам – лапароскопічну холецистектомію. Не було статистичних відмінностей між групами щодо тривалості перебування в стаціонарі, крововтрати чи ускладнень. Пошкоджень жовчних протоків, інтраопераційних ускладнень, конверсій у жодній групі не було. Єдиною статистичною значущістю був загальний час перебування хворого під наркозом (p>0,05), що був довшим у групі з роботичною холецистектомією. Холецистектомія з використанням роботичної платформи Senhance виявилась безпечною, середній час оперативного втручання становив 35,2±5,0 хв., тривалість лапароскопічної холецистектомії становила 32,2±3,3 хв. Результати дослідження показали, що роботизована холецистектомія з використанням системи Senhance є безпечною та ефективною. Використання роботизованих систем може покращити точність та контроль під час операції, зменшити крововтрату та ускладнення.
Ключові слова: хірургічна система Senhance, холецистектомія, мініінвазивна хірургія, роботична хірургія
Hutchins AR, Manson RJ, Lerebours R, et al. Objective assessment of the early stages of the learning curve for the senhance surgical robotic system. J Surg Educ.2019;76:201-14. doi: https://doi.org/10.1016/j.jsurg.2018.06.026
Keller DS, Jenkins CN. Safety with innovation in colon and rectal robotic surgery. Clin Colon Rectal Surg. 2021 Sep;34(5):273-9. doi: https://doi.org/10.1055/s-0041-1726352
Wee IJ, Kuo LJ, Ngu JC. A systematic review of the true benefit of robotic surgery: Ergonomics. Int J Med Robot. 2020 Aug;16(4):e2113. doi: https://doi.org/10.1002/rcs.2113
Satava RM, Stefanidis D, Levy JS, et al. Proving the effectiveness of the Fundamentals of Robotic Surgery (FRS) skills curriculum. Annals of Surgery. 2020;272(2):384-92. doi: https://doi.org/10.1097/SLA.0000000000003220
McKechnie T, Khamar J, Daniel R, Lee Y, Park L, Doumouras AG, et al. The Senhance Surgical System in Colorectal Surgery: A Systematic Review. J Robot Surg. 2023 Apr;17(2):325-34. doi: https://doi.org/10.1007/s11701-022-01455-0
Aggarwal R, Winter Beatty J, Kinross J, von Roon A, Darzi A, Purkayastha S. Initial Experience With a New Robotic Surgical System for Cholecystectomy. Surg Innov.2020 Apr;27(2):136-42. doi: https://doi.org/10.1177/1553350619890736
Samalavicius NE, Kaminskas T, Zidonis Z, Janusonis V, Deduchovas O, Eismontas V, et al. Robotic cholecystectomy using Senhance robotic platform versus laparoscopic conventional cholecystectomy: a propensity score analysis. Acta Chir Belg. 2022 Jun;122(3):160-3. doi: https://doi.org/10.1080/00015458.2021.1881332
Stephan D, Sälzer H, Willeke F. First Experiences with the New Senhance® Telerobotic System in Visceral Surgery. Visc 2018 Feb;34(1):31-6. doi: https://doi.org/10.1159/000486111
Spinelli A, David G, Gidaro S, et al. First experience in colorectal surgery with a new robotic platform with haptic feedback. Colorectal Dis. 2018;20:228-35. doi: https://doi.org/10.1111/codi.13882
Willuth E, Hardon SF, Lang F, et al. Robotic-assisted cholecystectomy is superior to laparoscopic cholecystectomy in the initial training for surgical novices in an ex vivo porcine model: a randomized crossover study. Surg Endosc.2022 Feb;36(2):1064-79. doi: https://doi.org/10.1007/s00464-021-08373-6
Milone M, Vertaldi S, Bracale U, D'Ambra M, Cassese G, Manigrasso M, et al. Robotic cholecystectomy for acute cholecystitis: Three case reports. GD.Medicine (Baltimore). 2019 Jul;98(30):e16010. doi: https://doi.org/10.1097/MD.0000000000016010
Melling N, Barr J, Schmitz R, Polonski A, Miro J, Ghadban T, et al. Robotic cholecystectomy: first experience with the new Senhance robotic system. J Robot Surg.2019 Jun;13(3):495-500. doi: https://doi.org/10.1007/s11701-018-0877-3
Каштальян М.А., Квасневський Є.А., Квасневський О.А. Перший досвід використання роботичної хірургічної системи «Senhance» при холецистектомії. Медичні перспективи. 2023. Т. 28, № 3. С. 79-85. DOI:https://doi.org/10.26641/2307-0404.2023.3.289167
Феномен власної неповноцінності, як ключове поняття Адлерівської теорії психології, може сприяти виникненню соціальної тривоги. Оскільки і тривога, і почуття неповноцінності мають вплив на психічне та соматичне здоров’я, то метою роботи було дослідження асоціації феномена власної неповноцінності з почуттям тривоги. У рамках дослідження було проведено дослідження методом анкетного опитування 612 здобувачів закладів вищої освіти м. Львова протягом жовтня-листопада 2021 року. Для анкетування використано два опитувальники: порівняльного індексу почуття неповноцінності та шкали тривоги Бека. Аналіз отриманих даних проведено за допомогою методів описової (медіана, 25% і 75% квартилі, відсотки з 95% довірчими інтервалами) та аналітичної статистики (критерій Краскела-Уолліса, пост-хок попарний тест Дана, критерій Пірсона). Дослідженням установлено, що почуття тривоги характерне для 54,95% [45,67-64,07] опитаних осіб з індексом надцінності (Index of Superiority), 48,84% [34,17-63,61] осіб з індексом неповноцінності (Index of Іnferiority) та 43,91% [39,60-48,28] опитуваних з відсутністю феномена зміненої самооцінки (Norma). Медіанні значення балів за шкалою тривоги Бека були суттєво вищими в осіб з індексом надцінності – 8,5 [5; 16,3] балів. Порівняння наявності почуття тривоги за статтю засвідчило, що в жінок значно частіше зустрічаються тривожні прояви, ніж у чоловіків: 57,85% [51,82-63,77] проти 37,04% [32,07-42,15] відповідно, р<0,001. Найбільш часто тривога притаманна жінкам з індексом надцінності – її мали 76,67% [60,16-89,79]) жінок цієї групи. Цінність отриманих результатів зумовлена тим, що в Україні це перше наукове дослідження щодо вивчення асоціації феномена власної неповноцінності та тривоги серед дорослого населення з використанням перевірених валідних опитувальників, якими активно користуються вчені всього світу.
Ключові слова: феномен власної неповноцінності, почуття тривоги, індекс неповноцінності, індекс надцінності, відсутність феномена зміненої самооцінки
Adler A. Compulsion neurosis. International Journal of Individual Psychology. 1936;2:3-22.
Strano DA, Dixon PN. The Comparative Feeling of Inferiority Index. Individual Psychology: The Journal of Adlerian Theory, Research & Practice. 1990;46(1):29-42.
Akdoğan R, Çimşir E. Linking inferiority feelings to subjective happiness: Self-concealment and loneliness as serial mediators. Personality and Individual Differences. 2019;149:14-20. doi: https://doi.org/10.1016/j.paid.2019.05.028
Li J, Jia S, Wang L, Zhang M, Chen S. Relationships among inferiority feelings, fear of negative evaluation, and social anxiety in Chinese junior high school students. Front Psychol. 2023;13:1015477. doi: https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.1015477
Liu Y, Xu C, Kuai X, Deng H, Wang K, Luo Q. Analysis of the causes of inferiority feelings based on social media data with Word2Vec. Sci Rep. 2022;12(1):5218. doi: https://doi.org/10.1038/s41598-022-09075-2
Wang S, Shi X, Zhu Y, Wang Z. Factor structure of the Chinese version of the Screen for Adult Anxiety Related Disorders (SCARRED). Asian J Psychiatr. 2022;73:103159. doi: https://doi.org/10.1016/j.ajp.2022.103159
Akdogan R, Aydın M, Eken H. Understanding the contribution of abnormal inferiority feelings on insecure attachment through gender and culture: A study of university students seeking psychological support. The Journal of Individual Psychology. 2018;74(1):96-116. doi: https://doi.org/10.1353/jip.2018.0006
Filts O, Fitkalo O, Lyzak O, Berezyuk O, Myshakivska O, Samsonova L, et al. Toward a cohesive clinical interpretation of mental disorders in SARS-CoV-2 pandemic: An expert opinion Proceedings of the Shevchenko Scientific Society. Medical Sciences. 2021;64(1):155-60. doi: https://doi.org/10.25040/ntsh2021.01.15
Robinson OJ, Pike AC, Cornwell B, Grillon C. The translational neural circuitry of anxiety. J Neurol Neurosurg 2019;90(12):1353-60. doi: https://doi.org/10.1136/jnnp-2019-321400
Pang Z, Tu D, Cai Y. Psychometric Properties of the SAS, BAI, and S-AI in Chinese University Students. Front 2019;10:93. doi: https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.00093
Garcia JM, Gallagher MW, O'Bryant SE, Medina LD. Differential item functioning of the Beck Anxiety Inventory in a rural, multi-ethnic cohort. J Affect Disord. 2021;293:36-42. doi: https://doi.org/10.1016/j.jad.2021.06.005
Akdoğan R, Çimşir E. Collectivistic ambivalence: A potential source of social anxiety for individuals with higher inferiority feelings, International Journal of Intercultural Relations. 2022;89:195-207. doi: https://doi.org/10.1016/j.ijintrel.2022.07.003
Berezyuk O, Filts O, Hrabchak V, Sirko R. Questionnaire of comparative feeling of inferiority index: translation, validation and experience of use in Ukraine. Reports of Vinnytsia National Medical University. 2022;26(4):633-6. doi: https://doi.org/10.31393/reports-vnmedical-2022-26(4)-20
Belka B, Muzyka I, Gutor T, Zayachkivska O. Comparable Characteristics Of Biologically Driven Eating Behavior In Different Ethnic Groups Of Medical Students. Proc Shevchenko Sci Soc Med Sci. 2020;59(1):137-43. doi: https://doi.org/10.25040/ntsh2020.01.15
Sedykh KV, Filts OO, Bantser VI, et al. [Basics of psychotherapy: a study guide]. Alma-mater. Akademiia. 2017. 192 p. Ukrainian.
Gilbert P, McEwan K, Bellew R, Mills A, Gale C. The dark side of competition: How competitive behaviour and striving to avoid inferiority are linked to depression, anxiety, stress and self-harm. Psychol Psychother. 2009;82(Pt2):123-36. doi: https://doi.org/10.1348/147608308X379806
Kumaraswamy N. Academic Stress, Anxiety and Depression among College Students- A Brief Review. International Review of Social Sciences and Humanities. 2013;5(1):135-43.
Si Yu, Chunyang Zhang, Yuyang Zhou, Yiwei Shi, Wei Xu. Longitudinal relationship between inferiority and maladjustment among college students: The mediation of dispositional mindfulness and moderation of left-behind experience. Children and Youth Services Review. 2020;116:105249. doi: https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2020.105249
У статті наведено результати дослідження модальностей стресоподолання в здобувачів вищої освіти в умовах війни. Обстежено 174 здобувачі вищої освіти, з них: 144 студенти 4-6 курсів медичного факультету й факультету медицини і фармації Дніпровського державного медичного університету за спеціальністю 222 «Медицина» (основна група) та 30 студентів 4-5 курсів Українського державного університету науки та технологій (група порівняння). Метою дослідження було визначення модальностей стресоподолання в здобувачів вищої освіти в умовах війни. У дослідженні застосовувався психодіагностичний метод з використанням багатовимірної моделі стресоподолання «BASIC Ph». Досліджувався розподіл модальностей, їхній ступінь вираженості (у балах), гендерні особливості розподілу модальностей та їхні кореляційні зв’язки. У переважної більшості здобувачів вищої освіти домінувала одна модальність стресоподолання (94% – в основній групі, 100% – у групі порівняння), яка виявилась когнітивною (основна група – 64%, група порівняння – 67%) як найбільш зрілий, адаптивний та конструктивний спосіб подолання кризи саме під час війни. У 6% досліджених основної групи виявлено домінування двох модальностей, серед яких когнітивна стратегія знову ж таки була провідною (89%). Виявлені деякі гендерні особливості використання стратегій стресоподолання. Так, спостерігалася статистично значуща різниця між показниками модальностей «Віра», «Емоції» та «Соціальна підтримка» серед чоловіків і жінок основної групи й «Емоції» та «Уява» в групі порівняння (p<0,05). При аналізі гендерних особливостей кореляційних зв’язків модальностей стресоподолання більш багатогранну модель виявлено в студентів-медиків чоловічої статі. Отримані дані сприяють більш глибокому розумінню здобувачами вищої освіти своїх сильних сторін особистості та залученню менш розвинених, що направлено на посилення та збагачення їхніх ресурсів для стресоподолання кризи війни. Таким чином, результати дослідження слід враховувати при розробці психоосвітніх і психокорекційних заходів та при проведенні психологічного супроводу здобувачів вищої освіти в умовах війни та повоєнного часу.
Ключові слова: стресоподолання, ресурси, здобувачі вищої освіти, копінг-стратегії, модальності, Basic Ph, війна
van Voren R, Andreescu C. Ukrainian Mental Health – A Report From the War. Am J Geriatr Psychiatry. 2022 Aug;30(8):940-3. doi: https://doi.org/10.1016/j.jagp.2022.04.004
Riad A, Drobov A, Krobot M, Antalová N, Alkasaby MA, Peřina A, et al. Mental Health Burden of the Russian-Ukrainian War 2022 (RUW-22): Anxiety and Depression Levels among Young Adults in Central Europe. Int J Environ Res Public Health. 2022 Jul 9;19(14):8418. doi: https://doi.org/10.3390/ijerph19148418
Maruta N, Panko T, Fedchenko V, Semikina O. Internally displaced persons and their mental health status. European Psychiatry. Cambridge University Press. 2021;64(S1):S406. doi: https://doi.org/10.1192/j.eurpsy.2021.1088
Danese A, Martsenkovskyi D. Editorial: Measuring and Buffering the Mental Health Impact of the War in Ukraine in Young People. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2023 Mar;62(3):294-6. doi: https://doi.org/10.1016/j.jaac.2022.11.001
Yuryeva LM, Sharun AI. Аdjustment disorder among students, who has suffered psychoemotional stress: systematic review of diagnostics, treatment and preventive care. Medicni 2021;4:47-51. doi: ttps://doi.org/10.26641/2307-0404.2021.4.248082
Sampson K, Priestley M, Dodd AL, Broglia E, Wykes T, Robotham D, et al. Key questions: research priorities for student mental health. BJPsych Open. 2022 May 10;8(3):e90. doi: https://doi.org/10.1192/bjo.2022.61
Sattar K, Yusoff MSB, Arifin WN, Yasin MAM, Nor MZM. Effective coping strategies utilised by medical students for mental health disorders during undergraduate medical education-a scoping review. BMC Med Educ. 2022 Feb 23;22(1):121. doi: https://doi.org/10.1186/s12909-022-03185-1 Erratum in: BMC Med Educ. 2022 Mar 10;22(1):164. doi: https://doi.org/10.1186/s12909-022-03223-y
Sharun AI, Yuryeva LM. Clinical-Psychopathological and Psychometric Features of Maladaptive Disorders which are a Characteristic of Students who Have Experienced Psycho-Emotional Stress. Medicni perspektivi. 2022;2:88-95. doi: https://doi.org/10.26641/2307-0404.2022.2.260257
Pascoe MC, Hetric SE, Parker AG. The impact of stress on students in secondary school and higher education. IntJ Adoles 2020;25(1):104-12. doi: https://doi.org/10.1080/02673843.2019.1596823
Ang WHD, Shorey S, Hoo MXY, Chew HSJ, Lau Y. The role of resilience in higher education: A meta-ethnographic analysis of students' experiences. J Prof Nurs. 2021 Nov-Dec;37(6):1092-109. doi: https://doi.org/10.1016/j.profnurs.2021.08.010
The Universal Declaration on Bioethics and Human Rights. International Social Science Journal [Internet]. 2005 Dec [cited 2022 Oct 29];57(186):745-53. doi: https://doi.org/10.1111/j.1468-2451.2005.00592
Ajdukovic D, Kimhi S, Lahad M. Resiliency: Enhancing Coping with Crisis and Terrorism: IOS Press BV. 2015. 236 p.
Cataldo R, Arancibia M, Stojanova J, Papuzinski C. General concepts in biostatistics and clinical epidemiology: Observational studies with cross-sectional and ecological designs. Medwave. 2019 Sep 25;19(8):e7698. doi: https://doi.org/10.5867/medwave.2019.08.7698
Lahad M. From victim to victor: The development of the BASIC PH model of coping and resiliency. Traumatology.2017;23(1):27-34. doi: https://doi.org/10.1037/trm0000105
Огоренко В.В., Ніколенко А.Є., Шустерман Т.Й., Кокашинський В.О. Ресурсоорієнтована модель стресоподолання в здобувачів вищої освіти в умовах війни. Медичні перспективи. 2023. Т. 28, № 3. С. 94-109. DOI:https://doi.org/10.26641/2307-0404.2023.3.289204
Губін М.В., Ольховський В.О., Гарюк Г.І., Губін В.М. Судово-медичне визначення тяжкості закритих травм під’язиково-гортанного комплексу за даними спеціалізованої клініки.
Постраждалі з закритою тупою травмою під’язиково-гортанного комплексу нерідко стають об’єктом судово-медичної експертизи. Мета роботи: судово-медичне визначення тяжкості травм під’язиково-гортанного комплексу за матеріалами спеціалізованої отоларингологічної клініки для встановлення шляхів підвищення ефективності судово-медичної діагностики. Опрацьовано 62 медичні карти пацієнтів, що знаходились на стаціонарному та амбулаторному лікуванні в Харківській міській клінічній отоларингологічній лікарні № 30 протягом 2011-2021 рр. з приводу травм під’язиково-гортанного комплексу. Механізм виникнення травм під’язиково-гортанного комплексу був такий: у 51 (82,3%) випадку мали місце удари тупими твердими предметами в шию (удари кулаками та іншими предметами), в 11 (17,7%) випадках – стиснення шиї руками або тупими твердими предметами. Проведено визначення тяжкості травм під’язиково-гортанного комплексу в судово-медичному відношенні за спостереженнями пацієнтів спеціалізованого стаціонару. Як тяжкі тілесні ушкодження оцінені травми під’язиково-гортанного комплексу в 3 (4,8%) пацієнтів при виникненні небезпечних для життя явищ, а саме гострої дихальної недостатності. Як ушкодження середньої тяжкості оцінені травми у 8 (12,9%) пацієнтів, переважно у випадках переломів хрящів гортані за відсутністю небезпеки для життя. Як легкі тілесні ушкодження, що спричинили короткочасний розлад здоров’я, оцінені травми в 38 (61,3%) пацієнтів переважно у випадках ушкоджень м’яких тканин гортані (гематом, геморагій, набряклості). Як легкі тілесні ушкодження оцінені травми в 13 (20,9%) пацієнтів у випадках виникнення гострих посттравматичних ларингітів без виражених морфологічних змін. Визначено, що додатковими діагностичними критеріями визначення тяжкості травм під’язиково-гортанного комплексу, які необхідно враховувати, слід вважати: динаміку та терміни відновлення післятравматичних морфо-клінічних, функціональних змін, виникнення небезпечних для життя явищ. Проведена наукова робота дозволила визначити шляхи подальшого удосконалення діагностики при судово-медичному визначенні тяжкості досліджуваних травм.
Tamilmani K. Practical Guide for Forensic Medicine and Toxicology. 2nd. Delhi: Jaypee Brothers Medical Publishers (P) Ltd; 2021. 260 p.
Chand S. Essentials of Forensic Medicine and Toxicology. 2nd. Elsevier Health Sciences, India; 2023. 650 p.
Famokunwa B, Kemp S, Selby J, Madani G, Sandhu G, Hull JH. Life‐threatening laryngeal injury in Elite Rugby Union: Prevention and management laryngeal trauma in rugby. Clin Case Rep. 2021;9:494-8. doi: https://doi.org/10.1002/ccr3.3565
Viejo-Moreno R, García-Fuentes C, Mudarra-Reche C, Terceros-Almanza LJ, Chico-Fernández M. Laryngeal injury in closed cervical traumatism Med Intensiva. 2019;43:503-7. doi: https://doi.org/10.1016/j.medin.2018.01.003
Dubey PK, Singh K, Bharti AK. Point-of-Care Ultrasonography for Evaluation of Blunt Tracheal Injury. Journal of Cardiothoracic and Vascular Anesthesia. 2021;35(8):2545-6. doi: https://doi.org/10.1053/j.jvca.2021.01.015
Shi J, Uyeda JW, Duran-Mendicuti A, Potter CA, Nunez DB. Multidetector CT of Laryngeal Injuries: Principles of Injury Recognition. Radiographics. 2019;39(3):879-92. doi: https://doi.org/10.1148/rg.2019180076
Dhattarwal SK, Jakhar JK, Yadav N. Practical aspects of Forensic Medicine For MBBS and MD Students Paperback. Bhilai: OrangeBooks Publication; 2021. 240 p.
[On the development and improvement of the forensic medical service of Ukraine. Rules of forensic medical determination of the severity of bodily injuries. Order of the Ministry of Health of Ukraine No. 6 of 1995 Jan 17]. Kyiv; 1995. 220 p. Ukrainian.
Biswas S, Saran M. Blunt trauma to the neck presenting as dysphonia and dysphagia in a healthy young woman; a rare case of traumatic laryngocele. Bull Emerg Trauma.2020;8(2):129-31. doi: https://doi.org/10.30476/BEAT.2020.46455
Max Houck Forensic Pathology (Advanced Forensic Science Series). 1st Edition. USA; 2016. 436 p.
Payne-James J, Jones RM. Simpson's Forensic Medicine. 14th Edition. USA, Boca Raton: CRC Press; 2019. 353 p.
Stewart ME, Erath BD. Investigating Blunt Force Trauma to the Larynx: the role of inferior-superior vocal fold displacement on phonation. Journal of Biomechanics. 2020;18:1-28. doi: https://doi.org/10.1016/j.jbiomech.2021.110377
Aksakal C, Karaca I. Isolated vocal cord hematoma developing after blunt neck trauma. Turkish Journal of Emergency Medicine. 2019;19:30-2. doi: https://doi.org/10.1016/j.tjem.2018.08.004
Moser JB, Stefanidis K, Vlahos I. Imaging evaluation of tracheobronchial injuries. Radiographics. 2020;40:515-28. doi: https://doi.org/10.1148/rg.2020190171
[Medical care protocols "Otolaryngology". Normative production-practical edition]. Kyiv: MNIATs medychnoi statystyky; MVTs «Medinform»; 2009. 104 p. Ukrainian.
Губін М.В., Ольховський В.О., Гарюк Г.І., Губін В.М. Судово-медичне визначення тяжкості закритих травм під’язиково-гортанного комплексу за даними спеціалізованої клініки. Медичні перспективи. 2023. Т. 28, № 3. С. 110-116. DOI:https://doi.org/10.26641/2307-0404.2023.3.289205
Переміжна кульгавість є поширеним симптомом захворювання периферичних артерій, що уражає до 50% пацієнтів старше 50 років і характеризується болем, дискомфортом і судомами в м’язах ніг під час фізичної активності. Переміжна кульгавість є поширеним симптомом захворювання артерій нижніх кінцівок, яке значно впливає на якість життя пацієнтів і призводить до витрат на охорону здоров’я. Сучасні методи лікування переміжної кульгавості часто є неадекватними, що призводить до необхідності більш ефективного лікування. Розробка нових методів лікування має вирішальне значення для покращення результатів для пацієнтів і полегшення наслідків захворювання для громадського здоров’я. Мета цього дослідження полягала в тому, щоб представити вплив комплексної фізіотерапії, що проводилася самостійно під наглядом фізіотерапевта протягом 14 тижнів, на пацієнта з інтермітуючою кульгавістю, спричиненою захворюванням периферичних артерій. Терапія включала тренування на велосипеді у формі домашньої лікувальної фізичної культури (ЛФК) в поєднанні з глибокою осциляційною терапією. Глибока осциляційна терапія передбачала використання електростатичного поля з частотою від 5 до 250 Гц. Поле було застосовано за методикою лімфодренажу. У цьому випадку спостерігалося статистично значуще та сприятливе збільшення виміряних змінних, таких як збільшення щиколотково-плечового індексу з 0,65 до 0,8, підвищення тканинної перфузії, виміряної за допомогою лазерної доплерівської флоуметрії, з 12,3% до 61% залежно від місця вимірювання та збільшення дистанції безболісної ходьби на 451%. Вимірювання TcPO2 на ураженій нозі зросло з 31 до 48 мм рт.ст. Використання домашньої фізичної терапії в поєднанні з глибокою осциляцією показало поліпшення в дистанції безболісного ходьби, індексу гомілково-плечового тиску та інших показників у пацієнтів з периферійною артеріальною хворобою. Терапія глибокою осциляцією демонструвала потенційні анальгетичні ефекти, але також викликала питання щодо можливого ушкодження нервів. Дослідження показало, що домашня фізична терапія може служити альтернативою наглядовій фізичній терапії, але має обмеження, такі як мала вибірка та відсутність прямих порівнянь.
Jawień A, Filipiak KJ, Bręborowicz A, Mrozikiewicz-Rakowska B, Szymanski FM, Terlecki P, et al. Recommendations for the management of lower extremity artery disease (LEAD) based on ESVS/ /ESC 2017 guidelines. Position document of PTChN, PTNT, PTLR and SFSN PTK experts. Acta Angiologica. 2019;25:219-69. doi: https://doi.org/10.5603/AA.2019.0015
Nowakowski P, Buszman P, Janas A, Kiesz S, Buszman P. Five-year outcomes after revascularization of superficial femoral artery occlusion using Ocelot catheter. Advances in Interventional Cardiology. 2019;15(4):472-6. doi: https://doi.org/10.5114/aic.2019.90222
Bielecka-Dabrowa A, Lewek J, Sakowicz A, Paduszyńska A, Dąbrowa M, Orszulak-Michalak D, et al. Effects of Implementing Personalized Health Education in Ambulatory Care on Cardiovascular Risk Factors, Compliance and Satisfaction with Treatment. Journal of Personalized Medicine. 2022;12(10):1583. doi: https://doi.org/10.3390/jpm12101583
Kotseva K, De Backer G, De Bacquer D, Rydén L, Hoes A, Grobbee D, et al. Primary prevention efforts are poorly developed in people at high cardiovascular risk: A report from the European Society of Cardiology Eurobservational Research Programme EUROASPIRE V survey in 16 European countries. European Journal of Preventive Cardiology. 2021;28(4):370-9. doi: https://doi.org/10.1177/2047487320908698
Kapusta J, Irzmański R. The Impact of Controlled Physical Training with Hydrotherapy on Changes in Swelling and Claudication Distance in Patients with Atherosclerotic Ischemia of the Lower Limbs. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2022;19(23):15715. doi: https://doi.org/10.3390/ijerph192315715
Pogorzelska J, Zaglaniczny D, Zmyślna A, Kiebzak W. Observation of deep oscillation usage and its effectiveness on burn scars – a case report. Medical Studies. 2017;33(1):46-50. doi: https://doi.org/10.5114/ms.2017.66956
Opuchlik A, Biskup M, Włoch A, Lipińska-Stańczak M, Lipińska A. Methods of physiotherapeutic management used in the treatment of secondary lymphoedema in the Holycross Cancer Centre in Kielce. Medical Studies. 2014;30(2):123-30. doi: https://doi.org/10.5114/ms.2014.43606
Belmonte R, Tejero M, Ferrer M, Muniesa JM, Duarte E, Cunillera O, et al. Efficacy of low-frequency low-intensity electrotherapy in the treatment of breast cancer-related lymphoedema: a cross-over randomized trial. Clinical Rehabilitation. 2012;26(7):607-18. doi: https://doi.org/10.1177/0269215511427414
Hammad TA, Smolderen KG, Spertus JA, Jones PG, Shishehbor MH. Associations of exercise ankle–brachial index, pain-free walking distance and maximum walking distance with the Peripheral Artery Questionnaire: Finding from the PORTRAIT PAD Registry. Vascular Medicine (United Kingdom). 2019;24(1):32-40. doi: https://doi.org/10.1177/1358863X18785026
Banerjee D, Kamuren J, Baird GL, Klinger JR, Ventetuolo CE. The Modified Borg Dyspnea Scale does not predict hospitalization in pulmonary arterial hypertension. Pulmonary Circulation. 2017;7(2):384-90. doi: https://doi.org/10.1177/2045893217695568
Vaidya A, Kleinegris M-C, Severens JL, Ten Cate H, Joore MA. Comparison of EQ-5D and SF-36 in untreated patients with symptoms of intermittent claudication. Journal of Comparative Effectiveness Research. 2018;7(6):535-48. doi: https://doi.org/10.2217/cer-2017-0029
Morris CJ, Zawieja DC, Moore JE. A multiscale sliding filament model of lymphatic muscle pumping. Biomechanics and Modelling in Mechanobiology. 2021;20(6):2179-202. doi: https://doi.org/10.1007/s10237-021-01501-0
Hur S, Kim J, Ratnam L, Itkin M. Lymphatic Intervention, the Frontline of Modern Lymphatic Medicine: Part I. History, Anatomy, Physiology, and Diagnostic Imaging of the Lymphatic System. Korean Journal of Radiology. 2023;24(2):95-108. doi: https://doi.org/10.3348/kjr.2022.0688
Ma KF, Kleiss SF, Schuurmann RCL, Nijboer TS, El Moumni M, Bokkers RPH, et al. Laser Doppler Flowmetry Combined with Spectroscopy to Determine Peripheral Tissue Perfusion and Oxygen Saturation: A Pilot Study in Healthy Volunteers and Patients with Peripheral Arterial Disease. J Pers Med. 2022 May 24;12(6):853. doi: https://doi.org/10.3390/jpm12060853
Shiba S, Shiba A, Hatada A. Differences in Physical Activity between Patients with Peripheral Artery Disease and Healthy Subjects. Journal of Ageing Research. 2020;2020:5093528. doi: https://doi.org/10.1155/2020/5093528
McDermott MM, Dayanidhi S, Kosmac K, Saini S, Slysz J, Leeuwenburgh C, et al. Walking Exercise Therapy Effects on Lower Extremity Skeletal Muscle in Peripheral Artery Disease. Circ Res. 2021 Jun 11;128(12):1851-67. doi: https://doi.org/10.1161/CIRCRESAHA.121.318242
Аntoaneta B, Magdalena GZ. Deep oscillation – a modern additional physical modality for analgesia in patients with back pain. Praemedicus. 2013;29:85-90.
Szymczak M, Oszkinis G, Majchrzycki M. The Impact of Walking Exercises and Resistance Training upon the Walking Distance in Patients with Chronic Lower Limb Ischaemia. BioMed Res Int. 2016;2016:7515238. doi: https://doi.org/10.1155/2016/7515238
McDermott MM, Spring B, Tian L, Treat-Jacobson D, Ferrucci L, Lloyd-Jones D, et al. Effect of Low-Intensity vs High-Intensity Home-Based Walking Exercise on Walk Distance in Patients with Peripheral Artery Disease: The LITE Randomized Clinical Trial. JAMA. 2021 Apr 6;325(13):1266-76. doi: https://doi.org/10.1001/jama.2021.2536.1276
Waddell A, Seed S, Broom DR, McGregor G, Birkett ST, Harwood AE. Safety of home-based exercise for people with intermittent claudication: A systematic review. Vascular Medicine. 2022;27(2):186-92. doi: https://doi.org/10.1177/1358863X211060388
Leslie R, May S, Scordis C, Isgar V, Poulton P, Garnham A. Outcomes following supervised exercise and home-based exercise for patients with intermittent claudication. Journal of Vascular Nursing: Official Publication of the Society for Peripheral Vascular Nursing. 2022;40(4):157-61. doi: https://doi.org/10.1016/j.jvn.2022.09.006
Jansen SCP, Hoeks SE, Nyklíček I, Scheltinga MRM, Teijink JAW, Rouwet EV. Supervised Exercise Therapy is Effective for Patients with Intermittent Claudication Regardless of Psychological Constructs. European Journal of Vascular and Endovascular Surgery. 2022;63(3):438-45. doi: https://doi.org/10.1016/j.ejvs.2021.10.027
Pymer S, Ibeggazene S, Palmer J, Tew GA, Ingle L, Smith GE, et al. An updated systematic review and meta-analysis of home-based exercise programs for individuals with intermittent claudication. Journal of Vascular Surgery. 2021;74(6):2076-85. doi: https://doi.org/10.1016/j.jvs.2021.03.063
Afridi A, Rathore FA. What are the effects of different modes of exercise training for intermittent claudication? – A Cochrane Review summary with commentary. Journal of Rehabilitation Medicine. 2021;53(4):2778. doi: https://doi.org/10.2340/16501977-2820
Hageman D, Fokkenrood HJ, Gommans LN, van den Houten MM, Teijink JA. Supervised exercise therapy versus physical therapy at home versus walking advice for intermittent claudication. The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2018;4(4):CD005263. doi: https://doi.org/10.1002/14651858.CD005263.pub4
Sakibaev KS, Nikityuk DB, Alekseyeva NT, Klochkova SV, Tashmatova NM. Characteristics of muscle mass in women of different constitutions. Research Journal of Pharmacy and Technology. 2019;12(12):6193-7. doi: https://doi.org/10.5958/0974-360X.2019.01075.8
Doszhanova GN, Abduldayeva AA. Hygienic assessment of nutrition status of the population of the gerontological group. Gigiena i Sanitariya. 2017;96(11):1084-7. doi: https://doi.org/10.18821/0016-9900-2017-96-11-1084-1087
Shakiyeva R, Abduldayeva A, Akhmetova K, Tuleshova G, Dosmambetova K, Maltabarova N, et al. The structure of a daily food ration of the inhabitants over 40 years old in the Republic of Kazakhstan. Iranian Journal of Public Health. 2018;47(8):1215-7.
Hajiyeva NN. Clinical presentations of pain syndrome depending on the grade of CNS lesions at newborns. Azerbaijan Medical Journal. 2008;3:50-2.
Sakibaev K, Kozuev K, Atabaev I, Alimbekova A, Argynbaeva A. Somatotypological Indicators of Physical Development in Residents of Kyrgyzstan. Iranian Journal of War and Public Health. 2022;14(3):279-85. doi: https://doi.org/10.29252/ijwph.14.3.279
Schapovalova O, Gorlova A, de Munter J, Sheveleva E, Eropkin M, Gorbunov N, et al. Immunomodulatory effects of new phytotherapy on human macrophages and TLR4- and TLR7/8-mediated viral-like inflammation in mice. Frontiers in Medicine. 2022;9:952977. doi: https://doi.org/10.3389/fmed.2022.952977
Altayeva AA, Issenova SS, Machtejeviene E, Bodykov GZ, Bishekova BN. Results of using the robson classification in Kazakhstan. Open Access Macedonian Journal of Medical Sciences. 2021;9:663-9. doi: https://doi.org/10.3889/oamjms.2021.6398
Tápanes SH, Fernández MJS, Iturralde Y, Fernández AS. The effect of deep oscillation therapy in fibrocystic breast disease. A randomized controlled clinical trial. International Archives of Medicine. 2018;11(14):1-10. doi: https://doi.org/10.3823/2555
Sakibaev KS, Nikityuk DB, Atabaev IN, Sattarov AE, Nuruev MK. Somatotypological features of the physique of ethnic Kyrgyz women of different ages. Asia Life Sciences. 2020;Supp 22(2):185-200.
Von Stengel S, Teschler M, Weissenfels A, Willert S, Kemmler W. Effect of deep oscillation as a recovery method after fatiguing soccer training: A randomized cross-over study. Journal of Exercise Science and Fitness. 2018;16(3):112-7. doi: https://doi.org/10.1016/j.jesf.2018.10.004
Jahr S, Schoppe B, Reisshauer A. Effect of treatment with low-intensity and extremely low-frequency electrostatic fields (Deep Oscillation) on breast tissue and pain in patients with secondary breast lymphoedema. Journal of Rehabilitation Medicine. 2008;40(8):645-50. doi: https://doi.org/10.2340/16501977-0225
Boisnic S, Branchet MC. Anti-inflammatory and draining effect of the Deep Oscillation device tested clinically and on a model of human skin maintained in survival condition. European Journal of Dermatology. 2013;23(1):59-63. doi: https://doi.org/10.1684/ejd.2012.1904
Ayazbekov A, Nurkhasimova R, Khudaibergenova SS, Zhunussov D, Zulpukharov A. Puberty Start of Girls Residing in Urban and Rural Areas of the Turkestan Region. Advances in Gerontology. 2022;12(1):47-55. doi: https://doi.org/10.1134/S2079057022010040
Mamed-zade GT. Congenital development disorder: the system of data collection. Georgian medical news. 2009;166:21-5. PMID: 19202212
Івасик Н. Львівський національний університет ветеринарної медицини та біотехнологій ім. С.З. Ґжицького, Львів, Україна https://orcid.org/0000-0002-0053-2854
Трибульський Р., Біолік Г., Кучмік В., Івасик Н., Тиравська О. Застосування глибокої осциляційної терапії в лікуванні захворювань периферичних артерій. Медичні перспективи. 2023. Т. 28, № 3. С. 116-127. DOI:https://doi.org/10.26641/2307-0404.2023.3.289207
Прощенко Н.С., Сороченко Г.В., Остапко О.І. Плиска О.М., Трохимець Ю.В. Ускладнений карієс постійних зубів у дітей: стан проблеми та сучасні шляхи вирішення
Питання вдосконалення протоколів стоматологічної допомоги дітям із множинним (декомпенсованим) та ускладненим карієсом постійних зубів, їх повноцінна реабілітація є особливо актуальним, особливо в періоди соціальних катаклізмів (пандемія COVID-19, воєнний стан тощо). Метою цього дослідження була оцінка поширеності та інтенсивності, аналіз сучасних підходів до діагностики, лікування, профілактики та реабілітації ускладненого карієсу постійних зубів серед дітей м. Києва. Матеріалом дослідження були дані історій хвороби 236 дітей віком 7-18 років. Під час аналізу отриманих даних обчислювалися поширеність та інтенсивність карієсу, частка випадків скарг на зубний біль та відсоток потреби в заміні або корекції реставрацій після лікування ускладненого карієсу. Поширеність карієсу постійних зубів серед 7-18-річних дітей (n=236) у період 2020-2023 рр. дорівнювала 42-95%, інтенсивність – 1,73-6,4, частота діагностики ускладненого карієсу – 4,8%-37,1%, поширеність скарг на зубний біль – 31%, відсоток потреби в заміні реставрацій після лікування ускладненого карієсу – 62%. Отримані показники підтверджують відсутність тенденції до зниження порівняно з аналогічними даними за понад 15-річний термін спостережень. Діагностика, лікування та повноцінна реабілітація ускладненого карієсу постійних зубів у дітей є складними, багатоетапними та вимагає практичного досвіду й терпіння лікаря-стоматолога та застосування найсучасніших матеріалів та технологій. На сьогодні відсутні чіткі науково обґрунтовані протоколи відновлення постійних зубів, зокрема із незавершеним формуванням кореня, після проведення ендодонтичного лікування. Застосування сучасних технологій ортопедичної стоматології та матеріалознавства (3D-сканера, 3D-принтера, T-scan, полімерів) дозволить значно підвищити якість комплексного лікування та реабілітації дітей із ускладненнями карієсу постійних зубів.
Rechmann P, Chaffee B, Rechmann B, et al. Caries Management by Risk Assessment: Results from a Practice-Based Research Network Study. J Calif Dent Assoc. 2019 Jan;47(1):15-24. doi: https://doi.org/10.1080/19424396.2019.12220742
Horokhivskyi VV, Dienha OV. [Dental status of children with dental caries under the influence of developed preventive measures including mineralol]. Innovatsii v stomatolohii. 2022;1:39-42. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.35220/2523-420X/2022.1.6
Mandziuk TB, Goncharenko VA, Kaskova LF. Comparative characteristics of dental caries indices in children at the first period of changeable occlusion. The scientific heritage. 2018;23(Р 2):31-4.
Hodovanets OI, Kotelban AV. [Caries incidence rates of permanent teeth in children aged 12 and 15]. Visnyk stomatolohii. 2020;2(111),36:80-4. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.35220/2078-8916-2020-36-2-80-84
Danyltsiv LO, Rozhko MM. [Dental status of 15-year-old schoolchildren in the Ivano-Frankivsk region]. Klinichna Stomatolohiia. 2022;4:39-43. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.11603/2311-9624.2021.4.12660
Savychuk NO. [Innovative approaches to the prevention of dental caries in children and pregnant women]. Sovremennaia stomatolohyia. 2013;5:50-4. Ukrainian.
Kaskova LF, Mandziuk ТB, Ulasevych LP, et al. Correlation relations of caries and socio-hygienic factors. Problemy ekolohii ta medytsyny. 2019;23(3-4):9-12. doi: https://doi.org/10.31718/mep.2019.23.3-4.03
Hryhorenko HM, Khomenko LO, Sorochenko HV. [In vitro study of the enamel surface layer of permanent teeth in the period of secondary mineralization]. Ukrainskyi stomatolohichnyi almanakh. 2015;1:11-5. Ukrainian.
Al‑Halabi M, Salami A, Alnuaimi E, et al. Assessment of paediatric dental guidelines and caries management alternatives in the post COVID‑19 period. A critical review and clinical recommendations. European Archives of Paediatric Dentistry. 2020;21:543-56. doi: https://doi.org/10.1007/s40368-020-00547-5
Khomenko LO, Ostapko OI, Trachuk YuM, [The main indicators of dental morbidity in 12-15-year-old children in Kyiv]. Aktualni problemy medytsyny ta byolohyy. 2005;1(33):200-6. Ukrainian.
Sorochenko HV, Ishutko IF, Karachevska KO. [Condition of hard tissues of permanent teeth in children of Kyiv]. Visnyk problem biolohii i medytsyny. 2016;1,2(127):267-9. Ukrainian.
Hruzieva TS, Lekhan VM, Ohniev VA, Haliienko LI, Kriachkova LV, Palamar BI, et al. [Biostatistics]. Vinnytsia: New Book; 2020. 384 p. Ukrainian.
Pavlenko OV, Lystopad OP. [In vitro study of the enamel surface layer of permanent teeth in the period of secondary mineralization]. Sovremennaia stomatolohyia. 2014;2:100-3. Ukrainian.
Borysenko AV, Nespriadko VP, Klitynskyi YV, et al. [Computer simulation of stresses in mandibular incisors with different restoration designs]. Sovremennaia stomatolohyia. 2013;2:90-2. Ukrainian.
Chua DR, Tan BL, Nazzal H, et al. Outcomes of preformed metal crowns placed with the conventional and Hall techniques: A systematic review and meta‐analysis. International Journal of Paediatric Dentistry. 2022;33,2:141-57. doi: https://doi.org//10.1111/ipd.13029
Ayedun OS, Oredugba FA, Sote EO. Comparison of the treatment outcomes of the conventional stainless steel crown restorations and the hall technique in the treatment of car-ious primary molars. Niger J Clin Pract. 2021;24(4):584-94. doi: https://doi.org//10.4103/njcp.njcp_460_20
Vamshi NS, Agarwal A, Sachanandani HM, et al. Revolution in Pediatric Dentistry: A Review. Journal of Advanced Medical and Dental Sciences Research. 2021;9,11:47-51. doi: https://doi.org//10.21276/jamdsr
Прощенко Н.С., Сороченко Г.В., Остапко О.І. Плиска О.М., Трохимець Ю.В. Ускладнений карієс постійних зубів у дітей: стан проблеми та сучасні шляхи вирішення.Медичні перспективи. 2023. Т. 28, № 3. С. 128-136. DOI:https://doi.org/10.26641/2307-0404.2023.3.289211
Проданчук М.Г., Басанець А.В., Кравчук О.П., Гашинова К.Ю., Гвоздецький В.А. Аналіз динаміки професійної захворюваності та її наслідків в Україні порівняно з країнами світу
У світі 5-7% глобальних смертей пов’язані із захворюваннями професійної етіології та виробничими травмами. Витрати суспільства, пов’язані з професійними захворюваннями, досягають 2-14% валового національного продукту (ВНП) у різних країнах. Мета дослідження – проаналізувати показники та динаміку професійної захворюваності, пов’язаної з нею непрацездатності та інвалідності в Україні порівняно з країнами світу. Проведено аналіз звітних матеріалів Державної служби України з питань праці (Держпраці), звітів Всесвітньої організації охорони здоров’я (ВООЗ), Міжнародної організації праці (МОП). За даними Держкомстату України, кількість працівників в основних галузях економіки в умовах, що не відповідають санітарно-гігієнічним нормам і вимогам, становить 836,6 тис. осіб, або 28,4% від облікової кількості штатних працівників. Отримані в дослідженні результати свідчать про невідповідність статистичних даних щодо професійної захворюваності та її наслідків реальному стану: рівень професійної захворюваності в Україні є в 17 разів нижчим за середній по Європі, при тому, що умови праці на більшості з підприємств не відповідають гігієнічним нормативам. Найбільш поширеними професійними захворюваннями в Україні є захворювання від впливу виробничого пилу: пневмоконіози, хронічні бронхіти, хронічні обструктивні захворювання легень (ХОЗЛ), що формують 39% у структурі професійної захворюваності. Глобальний показник років здорового життя, втрачених через інвалідність (DALYs – Disability Adjusted Life Year) від впливу професійних чинників, у світі (5,1%) у 3 рази вищий за аналогічний в Україні (1,53%). Показник років життя, прожитих з інвалідністю (YLDs – Years lived with disability) внаслідок впливу факторів виробничого середовища, в Україні становить 0,38 на 100 тис. населення, і є значно меншим за аналогічний показник у більшості європейських країн та США. Викривлення статистичних показників професійної захворюваності та пов’язаних з нею наслідків призводить до невідповідності визначення пріоритетних напрямів діяльності в галузі охорони здоров’я. У зв’язку з реінтеграцією України в Європейський Союз вимоги до санітарно-гігієнічних умов праці, медико-санітарного обслуговування працівників, системи визнання, реєстрації та профілактики професійних захворювань мають адаптуватись до міжнародних вимог і рекомендацій.
Nahorna AM. [Occupational morbidity in Ukraine during the COVID-19 pandemic: an epidemiological analysis]. Ukrainskyi zhurnal z problem medytsyny pratsi. 2022;18(1):12-21. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.33573/ujoh
GehannoJ-F, Letalon S, Gislard A, Rollin L. Inequities in occupational diseases recognition in France. Rev Epidemiol Sante Publique. 2019;67(4):247-52. doi: https://doi.org/10.1016/j.respe.2019.04.054
Basanets AV. [The state of occupational morbidity in Ukraine: realities and trends]. Promyslova bezpeka. 2014;12(75):50-2. Ukrainian. doi:
Nahorna AM. [Medico-social and demographic characteristics of the formation of occupational morbidity in Ukraine in the pre-war period and during martial law]. Ukrainskyi zhurnal z problem medytsyny pratsi. 2022;18(3):171-80. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.33573/ujoh2022.03
Nahorna AM, Sokolova MP, Vitte PM. [The state of occupational morbidity during the period of legislative changes in Ukraine]. Ukrainskyi zhurnal z problem medytsyny pratsi. 2016;1:3-17. Ukrainian.
Basanets AV, Bulavko MM. [Labor conditions and peculiarities of the clinical course of deforming arthrosis in workers of mining industry]. Medicni perspektivi.2018;23(3):6-11. doi: https://doi.org/10.26641/2307-0404.2018.3(part1).142326
Murray CJ. GBD 2015 Risk Factors Collaborators Global, regional, and national comparative risk assessment of 79 behavioural, environmental and occupational, and metabolic risks or clusters of risks, 1990–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015. Lancet.2016;388:1659-724. doi: https://doi.org/10.1016/S0140-6736(16)31679-8
Global, regional, and national comparative risk assessment of 84 behavioural, environmental and occupational, and metabolic risks or clusters of risks for 195 countries and territories, 1990-2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. Lancet. 2018;392(10159):1923-94. doi: https://doi.org/10.1016/S0140-6736(18)32225-6
Arustamiam OM, Tkachyshin VS, Kondratiuk VYe, Korzh AV. [Modern problems of occupational pathology in Ukraine]. Dovkillia ta zdorovia. 2017;4(84):62-7. doi: https://doi.org/10.32402/dovkil2017.04.062
Basanets AV. Work-related diseases: problems and solutions. Svet rada. 2017;14(4):524-9.
Basanets AV, Andrysyshyna IM, Lashko OM. [Essential elements role in pathogenesis of occupational chronic lumbosacral radiculopathy in coal miners]. Medicni perspektivi. 2020;25(2):71-7. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.26641/2307-0404.2020.2.206365
Roio LC, Mizutani RF, Pinto RC, Terra-Filho M, Santos UP. Work-related asthma. J Bras Pneumol. 2021;47(4):e20200577. doi: https://10.36416/1806-3756/e20200577
Kundiiev YuI, Varyvonchyk DV, Remennyk OI. [Occupational cancer: state and prospects of study in Ukraine]. Onkolohiia. 2010;12(3):224-8. Ukrainian.
Varyvonchyk DV, Ejibiya OM, Kopach KD. Modern approaches for improving prevention, screening and early diagnosis of head and neck tumors of occupational genesis. Ukrainian journal of occupational health.2020;16(3):187-201. doi: https://10.33573/ujoh2020.03.187
Prevalence and attributable health burden of chronic respiratory diseases, 1990-2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. LancetRespir 2020;8(6):585-96. doi: https://10.1016/S2213-2600(20)30105-3
Hoy RF, Chambers DC. Silica-related diseases in the modern world. Eur J Allergy Clin Immunol. 2020;75(11):2805-17.doi: https://doi.org/10.1111/all.14202
Qi XM, Luo Y, Song MY, Liu Y, Shu T, Liu Y, et al. Pneumoconiosis: current status and future prospects. Chin Med J (Engl). 2021;134(8):898-907. doi: https://10.1097/CM9.0000000000001461
Shimin ChenS, Liu M, Xie Global and national burden and trends of mortality and disability-adjusted life years for silicosis, from 1990 to 2019: results from the Global Burden of Disease study 2019. BMC Pulm Med. 2022;22(1):240. doi: https://10.1186/s12890-022-02040-9
Shydlovska TV, Shydlovska TA, Shevtsova TV, Kozak YuM. [Diagnosis and prevention of early auditory disorders due to exposure to industrial noise in machine-building industry workers]. Zhurnal vushnykh, nosovykh i horlovykh khvorob. 2012;6:19-23.
WangD, Liang R, Yang M, Ma J, Li W, Mu M, et al. Incidence and disease burden of coal workers' pneumoconiosis worldwide, 1990-2019: evidence from the Global Burden of Disease Study 2019. Eur Respir J. 2021;58(5):2101669. doi: https://10.1183/13993003.01669-2021
Pal A, Dasgupta A, Sanjoy K, Sadhukhan SK, Bandyopadhyay L, Paul B, et al. How common are aches and pains among garment factory workers? A work‑related musculoskeletal disorder assessment study in three factories of south 24 Parganas district, West Bengal. Journal of Family Medicine and Primary Care. 2021;10(2):91. doi: https://10.4103/jfmpc.jfmpc_55_20
Проданчук М.Г. ДП "Науковий центр превентивної токсикології, харчової та хімічної безпеки ім. академіка Л.І. Медведя МОЗ України", Київ, Україна https://orcid.org/0000-0002-9229-9761
Кравчук О.П. ДП "Науковий центр превентивної токсикології, харчової та хімічної безпеки ім. академіка Л.І. Медведя МОЗ України", Київ, Україна https://orcid.org/0000-0003-3608-5555
Проданчук М.Г., Басанець А.В., Кравчук О.П., Гашинова К.Ю., Гвоздецький В.А. Аналіз динаміки професійної захворюваності та її наслідків в Україні порівняно з країнами світу. Медичні перспективи. 2023. Т. 28, № 3. С.137-152. DOI:https://doi.org/10.26641/2307-0404.2023.3.289217
Гуліч М.П., Петренко О.Д. Здорове харчування як фактор запобігання захворювань: політика ВООЗ та вітчизняний досвід (до 75-річчя діяльності ВООЗ в Україні).
В умовах постійного зростання тягаря хронічних неінфекційних захворювань діяльність Всесвітньої організації охорони здоров’я (ВООЗ) спрямована на розробку політики й стратегії в галузі профілактики неінфекційних хвороб (НІЗ) та постійно розвивається. Робота присвячена розгляду послідовної політики ВООЗ, викладеної в документах щодо зв’язку харчування з розвитком НІЗ. Мета роботи: визначити основні етапи політики ВООЗ щодо здорового харчування як головної передумови запобігання розвитку неінфекційних захворювань та окреслити відповідні заходи в Україні. Матеріали й методи: інформаційні, бібліографічні, нормативно-правові. Використано методи: системно-структурний, формально-логічний, бібліографічний та метод неформалізованого (традиційного) аналізу. Основні результати. Проведено аналіз політики ВООЗ щодо здорового харчування як фактора запобігання розвитку хронічних неінфекційних захворювань. Визначено ключові етапи політики та ухвалення рішень на глобальному рівні протягом останніх трьох десятиліть. Установлено, що еволюція ролі харчування в рамках політики ВООЗ відбулася від заклику до урядів країн розробити державні політики щодо харчування населення та створити національні плани дій у 90-х роках минулого століття до глобальних стратегій і дій, які відбулися у ХХІ столітті. Розглянуто базові документи ВООЗ щодо зв’язку харчування з розвитком хронічних захворювань та розширення розуміння змісту та необхідності здорового харчування. Висвітлено питання реалізації політики ВООЗ в Україні: розроблено і впроваджено «Національний план заходів щодо неінфекційних захворювань для досягнення глобальних цілей сталого розвитку на період до 2030 року» (2018), який став дорожньою картою для розробки низки керівних документів. Важливіші з них стосуються організації та норм здорового харчування дітей. Однак формування вітчизняної нормативно-правової бази щодо здорового харчування остаточно ще не завершено. Висновки. Визначено, що Україна потребує удосконалення політики щодо обмеження використання насичених жирів, промислово вироблених трансжирних кислот, обмеження орієнтованого на дітей маркетингу нездорової їжі та безалкогольних напоїв. Існує необхідність проведення широких інформаційних та просвітницьких заходів у межах просування рекомендацій ВООЗ щодо здорового харчування.
Ключові слова: здорове харчування, профілактика хронічних захворювань, політика ВООЗ, законодавчі та нормативно-правові акти України, здорові харчові звички
Murray CJ, Aravkin AY, Zheng P, et al. Global burden of 87 risk factors in 204 countries and territories, 1990–2019: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2019. The Lancet [Internet]. 2020 Oct [cited 2023 Jul 15];396(10258):1223-49. doi: https://doi.org/10.1016/s0140-6736(20)30752-2
Diet, nutrition, and the prevention of chronic diseases. World Health Organization technical report series, 797 [Internet]. Geneva: World Health Organization; 1990 [cited 2023 Jul 15]; 203 p. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/39426
Martini D, Tucci M, Bradfield J, Di Giorgio A, Marino M, Del Bo' C, et al. Principles of Sustainable Healthy Diets in Worldwide Dietary Guidelines: Efforts So Far and Future Perspectives. Nutrients [Internet]. 2021 May 27 [cited 2023 Jul 9];13(6):1827. doi: https://doi.org/10.3390/nu13061827
Afshin A, Sur PJ, Fay KA, et al. Health effects of dietary risks in 195 countries, 1990–2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. The Lancet [Internet]. 2019 May [cited 2023 Jul 15];393(10184):1958-72. doi: https://doi.org/10.1016/s0140-6736(19)30041-8
International Conference on Nutrition : final report of the Conference, Rome, December 1992 [Internet]. Geneva: World Health Organization; 1992 [cited 2023 Jul 15]; 65 p. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/61254
Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases. Report of a Joint WHO/FAO Expert Consultation [Internet]. Geneva: World Health Organization; 2003 [cited 2023 Jul 15]; WHO Technical Report Series, No. 916. Available from: http://whglibdoc.who.int/trs/WHO_TRS_916.pdf
Comparative Analysis of Nutrition Policies in WHO European Member States [Internet]. World Health Organization. Regional Office for Europe; 1998 Oct [cited 2023 Jul 15]; 72 p. EUR/ICP/LVNG 01 02 01. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/108120
Gassner L, Zechmeister-Koss I, Reinsperger I. National Strategies for Preventing and Managing Non-communicable Diseases in Selected Countries. Frontiers in Public Health [Internet]. 2022 Feb 10 [cited 2023 Jul 9];10. doi: https://doi.org/10.3389/fpubh.2022.838051
Djojosoeparto SK, Kamphuis CB, Vandevijvere S, Murrin C, Stanley I, Romaniuk P, et al. Strength of EU-level food environment policies and priority recommendations to create healthy food environments. European Journal of Public Health [Internet]. 2022Mar 9 [cited 2023 Jul 12]. doi: https://doi.org/10.1093/eurpub/ckac010
Rao P, Rodriguez RL, Shoemaker SP. Addressing the sugar, salt, and fat issue the science of food way. npj Science of Food [Internet]. 2018Jul 16 [cited 2023 Jun 28];2(1). doi: https://doi.org/10.1038/s41538-018-0020-x
Milajerdi A, Djafarian K, Shab-Bidar S. Dose–response association of dietary sodium intake with all-cause and cardiovascular mortality: a systematic review and meta-analysis of prospective studies. Public Health Nutrition [Internet]. 2018 Oct 22 [cited 2023Jun 28];22(2):295-306. doi: https://doi.org/10.1017/s1368980018002112
Jessri M, Hennessey D, Bader Eddeen A, Bennett C, Zhang Z, Yang Q, et al. Sodium, Added Sugar and Saturated Fat Intake in Relation to Mortality and Cardiovascular Disease Events in Adults: Canadian National Nutrition Survey Linked with Vital Statistics and Health Administrative Databases. British Journal of Nutrition [Internet]. 2022 Apr 8 [cited 2023 Jun 28]:1-33. doi: https://doi.org/10.1017/s000711452200099x
Khendel NV. [Organizational and legal aspects of the World Health Organization as a coordinating universal organization]. Aktualni problemy polityky [Internet]. 2020Jan 23 [cited 2023 Jul 12];(64):145-58. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.32837/app.v0i64.193
Holdenberh TV. [The main directions of international legal cooperation of the Ukraine with the World Health Organization]. Naukovyi visnyk Mizhnarodnoho humanitarnoho universytetu. Ser.: Yurysprudentsiia [Internet]. 2018[cited 2023 Jul12];36(2):179-82. Ukrainian. Available from: https://vestnik-pravo.mgu.od.ua/archive/juspradenc36/part_2/44.pdf
World Health Organization (WHO) [Internet]. [cited 2023 Jul14]. Available from: https://www.who.int/
Nishida C, Uauy R, Kumanyika S, Shetty P. The Joint WHO/FAO Expert Consultation on diet, nutrition and the prevention of chronic diseases: process, product and policy implications. Public Health Nutrition [Internet]. 2004Feb [cited 2023 Jun 28];7(1a):245-50. doi: https://doi.org/10.1079/phn2003592
Li C, Cobb LK, Vesper HW, Asma S. Global Surveillance of trans-Fatty Acids. Preventing Chronic Disease [Internet]. 2019 Oct 31 [cited 2023 Jun 28];16. doi:https://doi.org/10.5888/pcd16.190121
The First Action Plan for Food and Nutrition Policy. WHO European Region 2000-2005 [Internet]. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe; 2001 [cited 2023 Jun27]. 41 p. EUR/01/5026013. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/108379
Garde A, Zrilič J. International Investment Law and Non-Communicable Diseases Prevention. The Journal of World Investment & Trade [Internet]. 2020Oct 14 [cited 2023 Jul 12];21(5):649-73. doi: https://doi.org/10.1163/22119000-12340190
Global action plan for the prevention and control of noncommunicable diseases 2013-2020 [Internet]. Geneva: WHO Document Production Services; 2013 [cited 2023 Jul12]. 55 p. Available from: https://www.who.int/publications/i/item/9789241506236
Cena H, Calder PC. Defining a Healthy Diet: Evidence for the Role of Contemporary Dietary Patterns in Health and Disease. Nutrients [Internet]. 2020 Jan 27 [cited 2023 Jul12];12(2):334. doi: https://doi.org/10.3390/nu12020334
Framework for Action. In: Second International Conference on Nutrition; 2014 Nov19-21; Rome, Italy. Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations/World Health Organization; 2014. p. 1-8.
Messerli FH, Hofstetter L, Syrogiannouli L, Rexhaj E, Siontis GC, Seiler C, et al. Sodium intake, life expectancy, and all-cause mortality. European Heart Journal [Internet]. 2020Dec 22 [cited 2023 Jun 28]. Available from: https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehaa947
Li C, Cobb LK, Vesper HW, Asma S. Global Surveillance of trans-Fatty Acids. Preventing Chronic Disease [Internet]. 2019 Oct 31 [cited 2023Jun 28];16. Available from: https://doi.org/10.5888/pcd16.190121
Technical consultation on setting global sodium benchmarks for different food categories: report of a virtual meeting [Internet]. Geneva: World Health Organization; 2022.36 p. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/353331
Grosso G, Di Cesare M. Dietary factors and non-communicable disease risk in Europe: evidence for European nutritional guidelines? European Journal of Public Health [Internet]. 2021Oct 1 [cited 2023 Jul 9];31(Suppl 3). doi: https://doi.org/10.1093/eurpub/ckab164.185
Ahmad R, Akter F, Haque M. Editorial: Diet and nutrition for non-communicable diseases in low and middle-income countries. Frontiers in Nutrition [Internet]. 2023Mar 28 [cited 2023 Jul 12];10. doi: https://doi.org/10.3389/fnut.2023.1179640
Mikkelsen B, Williams J, Rakovac I, Wickramasinghe K, Hennis A, Shin HR, et al. Life course approach to prevention and control of non-communicable diseases. BMJ [Internet]. 2019 Jan 28 [cited 2023 Jul15]:l257. doi: https://doi.org/10.1136/bmj.l257
Fanzo J, Rudie C, Sigman I, Grinspoon S, Benton TG, Brown ME, et al. Sustainable food systems and nutrition in the 21st century: A report from the 22nd annual harvard nutrition obesity symposium. The American Journal of Clinical Nutrition [Internet]. 2021Sep 15 [cited 2023 Jul 15]. doi: https://doi.org/10.1093/ajcn/nqab315
Buoncristiano M, Spinelli A, Williams J, Nardone P, Rito AI, García‐Solano M, et al. Childhood overweight and obesity in Europe: Changes from 2007 to 2017. Obesity Reviews [Internet]. 2021Aug 10 [cited 2023 Jul 15]. doi: https://doi.org/10.1111/obr.13226
WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI) Report on the fourth round of data collection, 2015–2017 [Internet]. Copenhagen: World Health Organization. Regional Office for Europe; 2021 [cited 2023Jul 15]. 90 p. 2495-42251-58349. WHO/EURO:2021. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/341189
Chrissini MM, Panagiotakos DB. Public health interventions tackling childhood obesity at European level: A literature review. Preventive Medicine Reports [Internet]. 2022Dec [cited 2023 Jun 28];30:102068. doi: https://doi.org/10.1016/j.pmedr.2022.102068
Romanelli R, Cecchi N, Carbone MG, Dinardo M, Gaudino G, Miraglia del Giudice E, et al. Pediatric obesity: prevention is better than care. Italian Journal of Pediatrics [Internet]. 2020Jul 24 [cited 2023 Jul 15];46(1). doi: https://doi.org/10.1186/s13052-020-00868-7
[Resolution adopted by the General Assembly on 1 April 2016. United Nations Decade of Action on Nutrition (2016-2025)]. [Internet]. Geneva: World Health Organization; 2016 [cited 2023Jul 15]. 3 p. 70/259. Russian. Available from: http://cawater-info.net/pdf/n1609308.pdf
Baker P, Hawkes C, Wingrove K, Demaio AR, Parkhurst J, et al. What drives political commitment for nutrition? A review and framework synthesis to inform the United Nations Decade of Action on Nutrition. BMJ Global Health [Internet]. 2018Feb [cited 2023 Jul 15];3(1):e000485. doi: https://doi.org/10.1136/bmjgh-2017-000485
Breda J, Castro LS, Whiting S, Williams J, Jewell J, Engesveen K, et al. Towards better nutrition in Europe: Evaluating progress and defining future directions. Food Policy [Internet]. 2020Oct [cited 2023 Jun 28];96:101887. doi: https://doi.org/10.1016/j.foodpol.2020.101887
Use of nutrient profile models for nutrition and health policies: meeting report on the use of nutrient profile models in the WHO European Region, September 2021 [Internet]. Copenhagen: World Health Organization. Regional Office for Europe; 2022 [cited 2023 Jun 28]. 78 p. 6201-45966-66383. WHO/EURO:2022. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/363379
Reformulation of food and beverage products for healthier diets: policy brief [Internet]. Geneva: World Health Organization; 2022 [cited 2023Jun 28]. 21 p. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/355755
REPLACE trans fat: an action package to eliminate industrially produced trans-fatty acids [Internet]. World Health Organization; 2019 [cited 2023Jun 28]. 7 p. WHO/NMH/NHD/18.4. Available from: https://www.who.int/publications/i/item/9789240021105
Countdown to 2023: WHO report on global trans-fat elimination 2022 [Internet]. Geneva: World Health Organization; 2023 [cited 2023Jun 28]. 62 p. Available from:https://www.who.int/publications/i/item/9789240067233
He FJ, Brown M, Tan M, MacGregor GA. Reducing population salt intake –An update on latest evidence and global action. The Journal of Clinical Hypertension [Internet]. 2019 Aug 26 [cited 2023Jul 12];21(10):1596-601. doi: https://doi.org/10.1111/jch.13664
Smyrnov IP, editor. [Principles of healthy nutrition: a guide to improving the quality of work]. Kyiv: CINDI- Ukraina; 2001. 29 p. Ukrainian.
[On the approval of the Concept of improving the food supply and quality of nutrition of the population. Order Kabinet of the Ministers of Ukraine dated 2004May 26, No. 332-r: as of 2020 Sept 26]. [Internet]. [cited 2023 Jun 01]. Ukrainian. Available from: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/332-2004-р#Text
Serdiuk A, Gulich M, Polka N. [The prevention of non-infectious diseases related to lifestyle, nutrition and physical activity is an important direction of the national strategy of health protection of the population of Ukraine]. Zhurnal Akademii medychnykh nauk Ukrainy. 2010;16(2):299-307. Ukrainian.
[Pro On the approval of the Norms of physiological needs of the population of Ukraine in basic nutrients and energy. Order of the Ministry of Health of Ukraine dated 2017 Sept3, No. 1073]. [Internet]. [cited 2023 Jun 1]. Ukrainian. Available from: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z1206-17#Text
[Pro On the approval of the National Action Plan for non-communicable diseases to achieve the global goals of sustainable development. Order Cabinet of the Ministers of Ukraine dated 2018 Jul26, 530]. [Internet]. [cited 2023 Jun 1]. Ukrainian. Available from: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/530-2018-р#Text
[On the approval of norms and the Procedure for the organization of meals in educational institutions and children's health and recreation institutions. Decree of the Cabinet of Ministers of the Ministers of Ukraine dated 2021 Mar 24 No. 305: as of 2021 Sept 1]. [Internet]. 2021 [cited 2023 Jun 1]. Ukrainian. Available from: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/305-2021-п#Text
[On the National Strategy for the Development of a Safe and Healthy Educational Environment in a New Ukrainian School. Decree of the President of Ukraine dated 2020May 25, 195/2020]. [Internet], 2020 [cited 2023 Jun 1]. Ukrainian. Available from: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/195/2020#Text
[On the approval of the Sanitary Regulations for general secondary education institutions. Order of the Ministry of Health of Ukraine dated 2020 Sept25 No. 2205: as of 2022 Sept 9]. [Internet], 2020 [cited 2023 Jun 1]. Ukrainian. Available from: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z1111-20#Text
Serdyuk AM, Gulich MP, Petrenko OD, Lyubarskaya LS, Koblyanskaya AV. The awareness and consciousness of young students about the threat of risk factors of development of non-infectious diseases – modern status of the problem. Medicni perspektivi [Internet]. 2019 Apr 2 [cited 2023 Jun28];24(1):4-14. doi: https://doi.org/10.26641/2307-0404.2019.1.162168
Gulich MP, Petrenko OD, Liubarska LS. Competences acquired at school age and their role in formation of food behavior in young people. Environment & Health [Internet]. 2021Jun [cited 2023 Jun 28];99(2):22-7. doi: https://doi.org/10.32402/dovkil2021.02.022
Branca F, Lartey A, Oenema S, Aguayo V, Stordalen GA, Richardson R, et al. Transforming the food system to fight non-communicable diseases. BMJ [Internet]. 2019Jan 28 [cited 2023 Jun 28]:l296. doi: https://doi.org/10.1136/bmj.l296
Bongaarts J. FAO, IFAD, UNICEF, WFP and WHOThe State of Food Security and Nutrition in the World 2020. Transforming food systems for affordable healthy dietsFAO, 2020, 320 p. Population and Development Review [Internet]. 2021Jun [cited 2023 Jul 15];47(2):558. doi: https://doi.org/10.1111/padr.12418
Baker P, Machado P, Santos T, Sievert K, Backholer K, Hadjikakou M, et Ultra‐processed foods and the nutrition transition: Global, regional and national trends, food systems transformations and political economy drivers. Obesity Reviews [Internet]. 2020 Aug 6 [cited 2023 Jul 15];21(12). doi: https://doi.org/10.1111/obr.13126
Yu E, Malik VS, Hu FB. Cardiovascular Disease Prevention by Diet Modification. Journal of the American College of Cardiology [Internet]. 2018 Aug [cited 2023Jul 15];72(8):914-26. doi: https://doi.org/10.1016/j.jacc.2018.02.085
Гуліч М.П., Петренко О.Д. Здорове харчування як фактор запобігання захворювань: політика ВООЗ та вітчизняний досвід (до 75-річчя діяльності ВООЗ в Україні). Медичні перспективи. 2023. Т. 28, №3. С.152-162. DOI:https://doi.org/10.26641/2307-0404.2023.3.289218
Прокопов В.О., Липовецька О.Б., Куліш Т.В. Гігієнічна оцінка небезпечних хлоритів в обробленій діоксидом хлору питній воді та ризик від її вживання для здоров'я населення.
На сьогодні діоксид хлору почав ширше впроваджуватися в технології водопідготовки на річкових водопроводах України. На Дніпровському водопроводі м. Києва діоксид хлору використовується в традиційній технології водопідготовки як для первинної, так і вторинної обробки води. Мета – проаналізувати результати вмісту небезпечних хлоритів у водопровідній питній воді окремих районів міста Києва та розрахувати й оцінити неканцерогенний ризик від вживання цієї води для здоров'я людей. Показано, що в питній воді з водопровідних мереж Святошинського, Шевченківського, Оболонського, Подільського районів міста, в які вона надходить після обробки діоксидом хлору з Дніпровського водопроводу, рівні хлоритів були найменшими зимою та навесні. У літній період концентрації хлоритів у воді з досліджуваних мереж були найбільшими і становили в середньому від 0,32 до 0,45 мг/дм3. Восени хлорити у воді з цих мереж реєструвалися на рівні 0,22-0,28 мг/дм3. Весною (травень) та особливо влітку рівні хлоритів у питній воді за середніми даними до 1,5-2 разів перевищували національний гігієнічний норматив (0,2 мг/дм3), але жодного разу вони не були вищими стосовно нормативу хлоритів (0,7 мг/дм3), рекомендованого ВООЗ. Виконаний нами аналіз санітарно-хімічних та мікробіологічних показників у питній воді показав, що впродовж усього періоду спостереження вода характеризувалася високою якістю та безпечністю. Оцінка ризику розвитку неканцерогенних ефектів для перорального шляху надходження хлоритів з питною водою із зазначених водопровідних мереж за середньорічними даними показав значення коефіцієнта небезпеки (HQ) на рівні 0,24-0,38, тобто був нижчим за 1,0. Проведено також визначення коефіцієнта небезпеки для вмісту хлоритів у питній воді на рівні 0,2 мг/дм3 та навіть 0,7 мг/дм3, який засвідчив, що вживання протягом життя питної води із таким вмістом хлоритів не несе загрози здоров'ю людини, оскільки коефіцієнт небезпеки знаходиться в межах 1,0, що є допустимим (прийнятним) ризиком за ступенем небезпеки. Таким чином, використання діоксиду хлору в традиційній технології водопідготовки забезпечує високу якість та безпечність питної води за мікробіологічними та санітарно-хімічними показниками. Відмічається періодичне (в основному влітку) перевищення в питній воді вмісту хлоритів стосовно національного нормативу (0,2 мг/дм3), але його рівень у жодному разі не був вищим за норматив, рекомендований ВООЗ (0,7 мг/дм3). Показано, що наявні рівні хлоритів у питній воді та її вживання з таким токсичним навантаженням не створює загрози здоров'ю людей.
Ключові слова: питна вода, діоксид хлору, хлорити, якість питної води, неканцерогенний ризик
Directive (EU) 2020/2184 of the European Parliament and of the Council of 16 December 2020 on the quality of water intended for human consumption (recast) [Internet]. [cited 2023 Apr 02]. Available from: http://data.europa.eu/eli/dir/2020/2184/oj
[On the approval of the State sanitary norms and rules "Safety indicators and separate indicators of the quality of drinking water in conditions of martial law and emergency situations of a different nature». Order of the Ministry of Health of Ukraine dated 2022 Apr 22 No. 683] [Internet]. [cited 2023 Apr 02]. Ukrainian. Available from: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0564-22#Text
Prokopov VO, Lypovetska OB, Kulish TV, et al. [The use of chlorine dioxide in the drinking water preparation technology at the Dnipro water supply in Kyiv]. Dovkillia ta zdorovia. 2018;4(89):15-9. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.32402/dovkil2018.04.015
Toxicological review of chlorine dioxide and chlorite. In Support of summary information on the integrated risk information system. EPA; 2000. 49 p. Available from: https://iris.epa.gov/static/pdfs/0496tr.pdf
[On the approval of methodological instructions "Assessment of the carcinogenic risk to the health of the population from the consumption of chlorinated drinking water." Order of the Ministry of Health of Ukraine dated 2005 Oct 21 No. 545] [Internet]. [cited 2023 Apr 02]. Ukrainian. Available from: https://mozdocs.kiev.ua/view.php?id=4448
Antomonov MYu. [Mathematical processing and analysis of medical and biological data]. 2-e izd. Kyiv; 2018. 579 p. Russian.
GanW, Huang S, Ge Y, et al. Chlorite formation during ClO 2 oxidation of model compounds having various functional groups and humic substances. Water Research. 2019;159:348-57. doi: https://doi.org/10.1016/j.watres.2019.05.020
Prokopov VO. [Drinking water of Ukraine: medical-ecological and sanitary-hygienic aspects]. Kyiv: Medytsyna; 2016. 400 р. Ukrainian.
Özdemir K. Chlorine and chlorine dioxide oxidation of natural organic matter in water treatment plants. Environment Protection Engineering. 2020;46(4):87-97. doi: https://doi.org/10.37190/epe200407
Feretti D, Acito M, Dettori M, et al. Genotoxicity of source, treated and distributed water from four drinking water treatment plants supplied by surface water in Sardinia, Italy. Environmental Research. 2020;185:109385. doi: https://doi.org/10.1016/j.envres.2020.109385
Прокопов В.О., Липовецька О.Б., Куліш Т.В. Гігієнічна оцінка небезпечних хлоритів в обробленій діоксидом хлору питній воді та ризик від її вживання для здоров'я населення. Медичні перспективи. 2023. Т. 28, № 3. С. 162-169. DOI:https://doi.org/10.26641/2307-0404.2023.3.289220
Атмосферне повітря може забруднюватися в результаті потрапляння в нього різних хімічних речовин, які шкідливо впливають на здоров'я людини, викликаючи загострення серцево-судинних, респіраторних захворювань, хвороб шлунково-кишкового тракту та ендокринної системи, а перевищення норм вмісту пилу в повітрі призводить до зростання захворюваності на алергію та бронхіальну астму. Актуальність цієї теми полягає в дослідженні джерел забруднення атмосферного повітря, оскільки саме вони призводять до підвищення рівня захворюваності та смертності серед населення. Це, у свою чергу, вимагає докорінної зміни способу життя людей, а також вживання конкретних заходів щодо забезпечення зниження рівня забруднення атмосферного повітря. У зв'язку з цим метою дослідження було проведення комплексного аналізу еколого-гігієнічного стану атмосферного повітря та оцінка його впливу на здоров'я людини внаслідок забруднення. Для аналізу викидів речовин-забруднювачів, оцінки рівня захворюваності населення та проведення кореляційно-регресійного аналізу були використані емпіричні методи дослідження, такі як емпіричний опис і порівняння, а також кореляційно-регресійний аналіз. Для дослідження забруднення атмосферного повітря та його впливу на здоров'я населення були використані офіційні дані Державного комітету Узбекистану зі статистики та наукові праці, а також методи статистичного аналізу та логічних міркувань. У дослідженні проаналізовано показники викидів речовин-забруднювачів в атмосферу в цілому по Республіці Узбекистан та окремо по регіонах. Крім того, в роботі представлено детальний аналіз загальної захворюваності населення Республіки Узбекистан та показників захворюваності на серцево-судинні захворювання, на основі якого було проведено кореляційно-регресійний аналіз. Крім того, були проаналізовані показники захворюваності населення на хвороби органів дихання та хвороби очей по всій Сирдар'їнській області. Дослідження показало, що в Узбекистані спостерігається високий рівень забруднення навколишнього середовища, при цьому виявлено прямий зв'язок між забруднювачами атмосфери й захворюваністю на серцево-судинні захворювання, хвороби органів дихання та очей. Для захисту атмосфери необхідно скорочувати викиди речовин-забруднювачів і впроваджувати принципи сталого розвитку, такі як модернізація промисловості та використання альтернативних джерел енергії. Отримані результати підкреслюють важливість визначення типів речовин-забруднювачів, їхніх властивостей та умов викидів для ефективної оцінки забруднення. Практичне значення цього дослідження полягає в оптимізації даних екологічного моніторингу забруднення міського повітря в Республіці Узбекистан, де в цілому спостерігається високий рівень речовин-забруднювачів в атмосфері, що впливає на здоров'я населення.
Ключові слова: урбанізація, патологічний стан, атмосфера, загальна смертність, промисловість
Liu H, Huang B, Zhan Q, Gao S, Li R, Fan Z. The influence of urban form on surface urban heat island and its planning implications: Evidence from 1288 urban clusters in China. Sustain Cities Soc. 2021;71:102987. doi: https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.102987
Roxon J, Ulm FJ, Pellenq RM. Urban heat island impact on state residential energy cost and CO2 emissions in the United States. Urban Climate. 2020;31:100546. doi: https://doi.org/10.1016/j.uclim.2019.100546
Li X, Stringer LC, Dallimer M. The spatial and temporal characteristics of urban heat island intensity: Implications for East Africa’s urban development. Climate. 2021;9(4):51. doi: https://doi.org/10.3390/cli9040051
Barwise Y, Kumar P. Designing vegetation barriers for urban air pollution abatement: A practical review for appropriate plant species selection. NPJ Clim Atmos Sci. 2020;3:12. doi: https://doi.org/10.1038/s41612-020-0115-3
Yakhshieva ZZ, Ahmadjonova YT, Ahmadjonova UT. Impact of vehicle emissions on the environment and human health. Science and Education Scientific Journal. 2021;2(6):119-23.
Adam MG, Tran PT, Balasubramanian R. Air quazlity changes in cities during the COVID-19 lockdown: A critical review. Atmos Res. 2021;264:105823. doi: https://doi.org/10.1016/j.atmosres.2021.105823
Degirmenci K, Desouza KC, Fieuw W, Watson RT, Yigitcanlar T. Understanding policy and technology responses in mitigating urban heat islands: A literature review and directions for future research. Sustain Cities Soc. 2021;70:102873. doi: https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.102873
Jacobs L, Emmerechts J, Hoylaerts MF, Mathieu C, Hoet PH, Nemery B, et al. Traffic air pollution and oxidized LDL. PLoS One. 2011;6(1):e16200. doi: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0016200
Brook RD, Bard RL, Burnett RT, Shin HH, Vette A, Croghan C, et al. Differences in blood pressure and vascular responses associated with ambient fine particulate matter exposures measured at the personal versus community level. Occup Environ Med. 2011;68(3):224-30. doi: https://doi.org/10.1136/oem.2009.053991
Lipsett MJ, Ostro BD, Reynolds P, Goldberg D, Hertz A, Jerrett M, et al. Long-term exposure to air pollution and cardiorespiratory disease in the California teachers study cohort. Am J Respir Crit Care Med. 2011;184(7):828-35. doi: https://doi.org/10.1164/rccm.201012-2082OC
Zhang P, Dong G, Sun B, Zhang L, Chen X, Ma NY, et al. Long-term exposure to ambient air pollution and mortality due to cardiorespiratory disease and cerebrovascular disease in Shenyang, China. PLoS One. 2011;6(6):e20827. doi: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0020827
De Paula Santos U, Braga ALF, Giorgi DMA, Pereira LAA, Grupi CJ, Lin CA, et al. Effects of air pollution on blood pressure and heart rate variability: A panel study of 78 vehicular traffic controllers in the city of Sao Paulo, Brazil. EurHeart 2005;26(2):193-200. doi: https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehi035
World Health Organization. 2021 [Internet]. [cited 2023 Apr 20]. Available from: https://www.who.int/
Dong R, Li S, Zhang Y, Tan X, Fu X. Analysis of urban environmental problems based on big data from the urban municipal supervision and management information system. Ecol 2018;94:52-69. doi: https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2016.09.020
Ulpiani G. On the linkage between urban heat island and urban pollution island: Three-decade literature review towards a conceptual framework. Sci Total Environ.2021;751:141727. doi: https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.141727
Czernych R, Badyda AJ, Kozera G, Zagożdżon P. Assessment of Low-Level Air Pollution and Cardiovascular Incidence in Gdansk, Poland: Time-Series Cross-Sectional Analysis. J Clin Med. 2023;12(6):2206. doi: https://doi.org/10.3390/jcm12062206
Wang F, Chen T, Chang Q, Kao YW, Li J, Chen M, et al. Respiratory diseases are positively associated with PM2.5 concentrations in different areas of Taiwan. PloS 2021;16(4):e0249694. doi: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0249694
Yujing G, Qian Z, Kin L, Yingqin Z, Shubin W, Zhang W. The impact of urban transportation infrastructure on air quality. Sustainability. 2020;12:5626. doi: https://doi.org/10.3390/su12145626
Rapa M, Gobbi L, Ruggieri R. Environmental and economic sustainability of electric vehicles: Life cycle assessment and life cycle costing evaluation of electricity sources. Energies.2020;13:6292. doi: https://doi.org/10.3390/en13236292
Gehring U, Wijga AH, Koppelman GH, Vonk JM, Smit HA, Brunekreef B. Air pollution and the development of asthma from birth until young adulthood. Eur Respir 2020;56(1):2000147. doi: https://doi.org/10.1183/13993003.00147-2020
Holst GJ, Pedersen CB, Thygesen M, Brandt J, Geels C, Bonlokke JH, et al. Air pollution and family related determinants of asthma onset and persistent wheezing in children: Nationwide case-control study. BMJ. 2020;370:m2791. doi: https://doi.org/10.1136/bmj.m2791
Lizogub VG, Kramarova VN, Polonska LN, Kaminska TM, Melnychuk IO, Tyrayska YV. Dietary correction of hyperinsulinemia and hemostasis parameters in overweight arterial hypertension patients. World of Medicine and Biology. 2020;73(3):65-69. doi: https://doi.org/10.26724/2079-8334-2020-3-73-65-69
Wrobel A, Zapala L, Kluz T, Rogowski A, Misiek M, Juszczak K, et al. The Potential of Asiatic Acid in the Reversion of Cyclophosphamide-Induced Hemorrhagic Cystitis in Rats. International Journal of Molecular Sciences. 2021;22(11):5853. doi: https://doi.org/10.3390/ijms22115853
Tyravska Y, Savchenko O, Lizogub V, Raksha N, Savchuk O. Blood Plasma Serotonin and von Willebrand Factor as Biomarkers of Unstable Angina Progression Toward Myocardial Infarction. Galician Medical Journal. 2021;28(1):202112. doi: https://doi.org/10.21802/gmj.2021.1.2
Комілова Н., Егамкулов Х., Хамроєв М., Халілова Х., Зайнутдінова Д. Вплив забруднення повітря міст на здоров’я людини. Медичні перспективи. 2023. Т. 28, № 3. С. 170-179. DOI:https://doi.org/10.26641/2307-0404.2023.3.289221
У статті розкрито питання продовження правової охорони прав інтелектуальної власності на лікарські засоби (ЛЗ). Мета дослідження – проведення узагальнення проблематики запровадження сертифікату додаткової охорони (СДО) в національному законодавстві та шляхів її вирішення, а також формування висновків та пропозицій щодо покращення нормативного регулювання СДО ЛЗ. У роботі застосовано загальнонаукові та спеціальні методи наукового пізнання: діалектичний, формально-логічний, системно-структурний, порівняльно-правовий, а також метод моделювання, аналізу та синтезу, які в сукупності сприяли організації, плануванню та проведенню наукового дослідження. В основу праці покладено наукові публікації з баз даних та пошукових систем (PubMed, JAMA, Scopus, Springer, BMC, Oxford Academic), міжнародні та вітчизняні нормативно-правові акти, статистичні дослідження міжнародних організацій (Precedence Research), патенти на винаходи, об’єктами яких є ЛЗ, рекомендаційні роз’яснення на рішення національних державних органів, приписи та настанови міжнародних та вітчизняних експертів. Зважаючи на аналіз статистичних даних розробки та впровадження ЛЗ, визначено, що оригінальні біологічні ЛЗ є основним фактором зростання цін на лікування цукрового діабету, онкологічних захворювань тощо. Розглянуто приклади патентів на ЛЗ, власниками яких є світові фармацевтичні компанії (Gilead, Bayer Intellectual Property Gmbh тощо), які забезпечили їм комерційний успіх та конкурентні переваги. Установлено, що патентна охорона надає правовласнику можливість здійснювати монополію на ринку, тим самим, за рахунок отриманого прибутку, компенсувати час, витрачений на розробку та дослідження оригінальних ЛЗ. Визначено законодавчі підходи регулювання відносин щодо додаткової охорони винаходів, об’єктом яких є ЛЗ у формі СДО в Україні та ЄС. Окреслено строки ексклюзивності даних (захист регуляторних даних) для нового ЛЗ в ЄС. На підставі проведеного дослідження резюмується, що застосування механізму СДО є інструментом у досягненні дотримання балансу між захистом прав інтелектуальної власності та доступом до оригінальних ЛЗ, оскільки своєчасне виведення на ринок генериків і біосимілярів впливає на зниження ринкової ціни, але при цьому негативно позначається на прибутковості виробників оригінальних ЛЗ. Звернено увагу на проблемні аспекти законодавчого впровадження механізму СДО в Україні, що спричиняє неправильне тлумачення та реалізацію відповідних положень та потребує оновлення. У зв’язку із наведеним, нагальною потребою сучасності є впровадження в Україні, оновлення та удосконалення законодавчого механізму регулювання СДО.
Wouters OJ, McKee M, Luyten J. Estimated Research and Development Investment Needed to Bring a New Medicine to Market, 2009-2018. JAMA. 2020 Mar 3;323(9):844-53. doi: https://doi.org/10.1001/jama.2020.1166
[On protection of rights to inventions and utility models. Law of Ukraine dated 1993 Dec 15, No. 3687-XII: as of 2023 Apr 15]. [Internet]. 2023 [cited 2023 May 14]. Ukrainian. Available from: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/3687-12#Text
Rabotiahova LI, Androshchuk HO. [Extending the term of validity of a patent for an invention: the international legal aspect of regulation]. Pytannia intelektualnoi vlasnosti: zbirnyk naukovykh prats. 2018;15:89-108. Ukrainian.
Kodynets A, Doroshenko O, Volynets I, Dorozhko G, Petrenko V, Belitsky V. [Protection from unfair competition on the pharmaceutical market in the conditions of the COVID-19 pandemic]. Medicni Perspektivi. 2022;27(4):231-8. doi: https://doi.org/10.26641/2307-0404.2022.4.271235
Hu Y, Eynikel D, Boulet P, Krikorian G. Supplementary protection certificates and their impact on access to medicines in Europe: case studies of sofosbuvir, trastuzumab and imatinib. Journal of pharmaceutical policy and practice. 2020;13:1. doi: https://doi.org/10.1186/s40545-019-0198-6
Vidal-Quadras M. Analysis of EU Regulation 2019/933 on the SPC Manufacturing Waiver Exception. IIC - International Review of Intellectual Property and Competition Law. 2019;50(8):971-1005. doi: https://doi.org/10.1007/s40319-019-00860-7
Seuba X. The export and stockpiling waivers: new exceptions for supplementary protection certificates. Journal of Intellectual Property Law & Practice. 2019;14(11):876-86. doi: https://doi.org/10.1093/jiplp/jpz108
Lamping M, Henrique D, Batista P, Correa JI, Hilty RM, Kim D, et al. Revisiting the Framework for Compulsory Licensing of Patents in the European Union – Reflections on the European Commission’s Initiative. GRUR 2023;72(5):471-82. doi: https://doi.org/10.1093/grurint/ikad029
Kunst M, Kaufmann U. Authorized Generics and Biosimilars as Part of Drug Life Cycle Management. GRUR 2020;69(11):1105-12. doi: https://doi.org/10.1093/grurint/ikaa116
Whitehead B, Jackson S, Kempner R. Managing generic competition and patent strategies in the pharmaceutical industry. Journal of Intellectual Property Law & Practice. 2008;3(4):226-35. doi: https://doi.org/10.1093/jiplp/jpn013
Sciberras J, Zammit R, Bonanno PV. The European framework for intellectual property rights for biological medicines. Generics and Biosimilars Initiative Journal. 2021;10(4):172-83. doi: https://doi.org/10.5639/gabij.2021.1004.022
Thompson MJ, Bader MA, Gassmann O. Patent Management: Protecting Intellectual Property and Innovation. Springer International Publishing 1. Auflage. Cham: Springer; 2021. 264 р.
Generic Drugs Market Size, Trends, Growth, Report 2022 to 2030. Precedence Research - Market Research Reports & Consulting Firm [Internet]. [cited 2023 May 14]. Availablefrom:https://www.precedenceresearch.com/generic-drugs-market
Kapitsa Yu. [Certificate of additional protection of EU medicinal products and extension of the validity period of the patent for an invention in Ukraine]. Theory and practice of intellectual property. 2016;5:69-57. Ukrainian.
Regulation (EC) No. 469/2009 of the European Parliament and of the Council of 6 May 2009 concerning the supplementary protection certificate for medicinal products (Codified version). EUR-Lex [Internet]. [cited 2023 May 14]. Available from: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32009R0469
Regulation (EU) 2019/933 of the European Parliament and of the Council of 20 May 2019 amending Regulation (EC) No. 469/2009 concerning the supplementary protection certificate for medicinal products. EUR-Lex [Internet]. [cited 2023 May 14]. Available from: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32019R0933
Regulation (EC) No. 1901/2006 of the European Parliament and of the Council of 12 December 2006 on medicinal products for paediatric use and amending Regulation (EEC) No. 1768/92, Directive 2001/20/EC, Directive 2001/83/EC and Regulation (EC) No. 726/2004. EUR-Lex [Internet]. [cited 2023 May 14]. Available from: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32006R1901
Regulation (EC) 726/2004 of the European Parliament and of the Council of 31 March 2004 laying down Community procedures for the authorisation and supervision of medicinal products for human and veterinary use and establishing a European Medicines Agency. EUR-Lex [Internet]. [cited 2023 May 14]. Available from: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32004R0726
Regulation (EU) 2019/5 of the European Parliament and of the Council of 11 December 2018 amending Regulation (EC) No. 726/2004 laying down Community procedures for the authorisation and supervision of medicinal products for human and veterinary use and establishing a European Medicines Agency, Regulation (EC) No. 1901/2006 on medicinal products for paediatric use and Directive 2001/83/EC on the Community code relating to medicinal products for human use. EUR-Lex [Internet]. [cited 2023 May 14]. Available from: https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2019/5/oj
[Association Agreement between Ukraine, on the one hand, and the European Union, the European Atomic Energy Community and their member states, on the other hand. Agreement Ukraine dated 2014 Jun 27: as of 2022 Oct 25. Ukrainian. Available from: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/984_011#Text
Kashyntseva O. [Search for a legal compromise in the implementation of certificates of additional protection of inventions]. Theory and practice of intellectual property. 2019;3:28-31. Ukrainian.
Волинець І.П. Науково-дослідний інститут інтелектуальної власності Національної академії правових наук України, Київ, Україна https://orcid.org/0000-0002-2029-2165
Дорожко Г.К. Науково-дослідний інститут інтелектуальної власності Національної академії правових наук України, Київ, Україна https://orcid.org/0000-0001-6506-3203
Кадук Д.Є., Александрова Т.М., Талапова П.С., Агєєва І.Б., Ведь М.М., Трофименко М.О., Колесник М.Р., Несміян Т.С. Сучасний стан та перспективи впровадження стандартизації даних у систему охорони здоров’я України (огляд літератури)
Орієнтація світової медичної спільноти, й України зокрема, на підвищення якості надання медичних послуг передбачає впровадження сучасних інструментів та методів із регулювання якості у сфері охорони здоров’я. Спрямованість досліджень на модернізацію надання медичних послуг, способів і форм організації лікувально-діагностичного процесу, а також орієнтація на світовий досвід регулювання якості послуг, що надаються відповідними установами, безперечно, сприяє переходу Української системи охорони здоров’я на новий рівень. Одним з найбільш потужних та сучасних шляхів удосконалення медичної системи охорони здоров’я є впровадження стандартизації формату та змісту медичних даних. Якісна реалізація програми стандартизації є провідним чинником удосконалення якості надання медичних послуг, таких як: раннє виявлення захворювань та невідкладних станів, визначення нових терапевтичних цілей, підвищення якості результатів клінічних випробувань, покращення оцінки якості надання медичних послуг, роботи лікарів та середнього медичного персоналу, удосконалення ефективності програм охорони здоров'я, підвищення безпечності використання медичних приладів, прогнозування медичних наслідків, зменшення адміністративних витрат, інтеграцію штучного інтелекту в систему охорони здоров'я тощо.
Ключові слова: стандартизація даних, загальна модель даних, eHealth, Observational Medical Outcomes Partnership Common Data Model (OMOP CDM)
SchneiderF, Maurer C, Friedberg International Organization for Standardization (ISO) 15189. Ann Lab Med. 2017 Sep;37(5):365-70. doi: https://doi.org/10.3343/alm.2017.37.5.365
RodriguesJM, Kumar A, Bousquet C, Trombert Standards and biomedical terminologies: the CEN TC 251 and ISO TC 215 categorial structures. A step towards increased interoperability. Stud Health Technol Inform. 2008;136:857-62. PMID: 18487839.
International Introduction to HL7 Standards | HL7 International [Internet]. Hl7.org. 2022 [cited 2022 Apr 14]. Available from:https://www.hl7.org/implement/standards/
Evans Electronic Health Records: Then, Now, and in the Future. Yearb Med Inform. 2016 May 20;(Suppl 1):S48-61. doi: https://doi.org/10.15265/IYS-2016-s006
ChenL, Liu T, Zhao Inferring anatomical therapeutic chemical (ATC) class of drugs using shortest path and random walk with restart algorithms. Biochim Biophys Acta Mol Basis Dis. 2018;1864(6 Pt B):2228-40. doi: https://doi.org/10.1016/j.bbadis.2017.12.019
Fast Healthcare Interoperability Resources® (FHIR®)|eCQI Resource Center [Internet]. Ecqi.healthit.gov. 2022 [cited 2022Apr 13]. Available from: https://ecqi.healthit.gov/fhir
Amatayakul American National Standards Institute (ANSI) Healthcare Informatics Standards Planning Panel. Subcommittee on Scope of Medical Record Standards. Stud Health Technol Inform. 1993;6:66-9. PMID: 10163825.
ChuteCG, Cohn SP, Campbell KE, et al. The content coverage of clinical classifications. For The Computer-Based Patient Record Institute's Work Group on Codes & Structures. J Am Med Inform Assoc. 1996 May-Jun;3(3):224-33. doi: https://doi.org/10.1136/jamia.1996.96310636
S. Department of Health and Human Services Centers for Disease Control and Prevention National Center for Health Statistics. National committee on vital and health statistics report, 2003-2004. Hyattsville, MD.: U.S. Dept. of Health and Human Services; 2005.
Millar The Need for a Global Language – SNOMED CT Introduction. Stud Health Technol Inform. 2016;225:683-5. PMID: 27332304.
ChangE, Mostafa The use of SNOMED CT, 2013-2020: a literature review. J Am Med Inform Assoc. 2021 Aug 13;28(9):2017-26. doi: https://doi.org/10.1093/jamia/ocab084
DrenkhahnC, Ingenerf The LOINC Content Model and Its Limitations of Usage in the Laboratory Domain. Stud Health Technol Inform. 2020 Jun 16;270:437-42. doi: https://doi.org/10.3233/SHTI200198
FiebeckJ, Gietzelt M, Ballout S, et al. Implementing LOINC: Current Status and Ongoing Work at the Hannover Medical School. Stud Health Technol Inform. 2019;258:247-8. PMID:
BhargavaA, Kim T, Quine DB, Hauser A 20-Year Evaluation of LOINC in the United States' Largest Integrated Health System. Arch Pathol Lab Med. 2020 Apr;144(4):478-84. doi: https://doi.org/10.5858/arpa.2019-0055-OA
PetersLB, Bodenreider Approaches to Supporting the Analysis of Historical Medication Datasets with RxNorm. AMIA Annu Symp Proc. 2015 Nov 5;2015:1034-41. PMID: 26958241.
DhavleAA, Ward-Charlerie S, Rupp MT, Kilbourne J, Amin VP, Ruiz Evaluating the implementation of RxNorm in ambulatory electronic prescriptions. J Am Med Inform Assoc. 2016 Apr;23(e1):e99-e107. doi: https://doi.org/10.1093/jamia/ocv131
The DAMA Dictionary of Data Management | Guide books [Internet]. Guide books. 2022 [cited 2022Apr 14]. doi: https://doi.org/10.5555/1796076
GliklichRE, Leavy MB, Dreyer Registries for Evaluating Patient Outcomes: A User's Guide [Internet]. PubMed. 2022 [cited 2022 Apr 15]. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24945055
About – The National Patient-Centered Clinical Research Network [Internet]. The National Patient-Centered Clinical Research Network; 2022 [cited 2022Feb 1]. Available from: https://pcornet.org/about/
RossTR, Ng D, Brown JS, et al. The HMO research network virtual data warehouse: a public data model to support collaboration. EGEMS. 2014;2(1):1049. doi: https://doi.org/10.13063/2327-9214.1049
About the Food and Drug Administration (FDA) Sentinel Initiative | Sentinel Initiative [Internet]. Sentinelinitiative.org. 2022 [cited 2022Apr 13]. Available from: https://www.sentinelinitiative.org/about
TenenbaumJD, Christian V, Cornish MA, et al. The MURDOCK Study: a long-term initiative for disease reclassification through advanced biomarker discovery and integration with electronic health records. Am J Transl Res. 2012;4(3):291-301. Epub 2012 Jul PMID: 22937207.
GarzaM, et al. Evaluating common data models for use with a longitudinal community registry. Journal of biomedical informatics. 2016;64:333-41. doi: https://doi.org/10.1016/j.jbi.2016.10.016
Park CDISC Transformer: a metadata-based transformation tool for clinical trial and research data into CDISC standards. KSII Transactions on Internet and Information Systems. 2011;5(10). doi: https://doi.org/10.3837/tiis.2011.10.009
Network – The National Patient-Centered Clinical Research Network [Internet]. The National Patient-Centered Clinical Research Network. 2022 [cited 2022Apr 13]. Available from: https://pcornet.org/network/
ForrestCB, McTigue KM, Hernandez AF, Cohen LW, Cruz H, Haynes K, et al. PCORnet® 2020: current state, accomplishments, and future directions. J Clin Epidemiol. 2021 Jan;129:60-7. doi: https://doi.org/10.1016/j.jclinepi.2020.09.036
HripcsakG, Duke JD, Shah NH, et al. Observational Health Data Sciences and Informatics (OHDSI): Opportunities for Observational Researchers. Stud Health Technol Inform. 2015;216:574-8. PMID:
ShawT, McGregor D, Brunner M, Keep M, Janssen A, Barnet What is eHealth (6)? Development of a Conceptual Model for eHealth: Qualitative Study with Key Informants. J Med Internet Res. 2017 Oct 24;19(10):e324. doi: https://doi.org/10.2196/jmir.8106
YenPY, McAlearney AS, Sieck CJ, Hefner JL, Huerta Health Information Technology (HIT) Adaptation:Refocusing on the Journey to Successful HIT Implementation. JMIR Med Inform. 2017;5(3):e28. doi: https://doi.org/110.2196/medinform.7476
[On the approval of the Concept of quality management of medical care in the field of health care in Ukraine for the period up to 2010. Order Ministry of Health of Ukraine No.166 of 2008 Mar ] [Internet]. 2008 [cited 2022 Sept 14]. Ukrainian. Available from: https://zakon.rada.gov.ua/go/v0166282-08
[About state financial guarantees of medical care for the population. Law of Ukraine No.2168-VIII. from 2017 Oct 19] [Internet]. 2017 [cited 2022 Oct 23]. Ukrainian. Available from: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2168-19#Text
Кадук Д.Є., Александрова Т.М., Талапова П.С., Агєєва І.Б., Ведь М.М., Трофименко М.О., Колесник М.Р., Несміян Т.С. Сучасний стан та перспективи впровадження стандартизації даних у систему охорони здоров’я України (огляд літератури). Медичні перспективи. 2023. Т. 28, № 3. С. 190-198. DOI:https://doi.org/10.26641/2307-0404.2023.3.289226
Ярошенко Р.А., Панасенко С.І., Чорна І.О., Хорош М.В., Лігоненко О.В. Епідеміологія шлунково-кишкових кровотеч порявняно в Україні та Полтавській області
Гострі шлунково-кишкові кровотечі були й залишаються одним з тяжких невідкладних хірургічних захворювань як в Україні, так і в інших країнах. Вивчення епідеміології, а саме поширеності шлунково-кишкових кровотеч, є актуальним та дозволить інтенсифікувати діагностичний етап і створити більш чіткі алгоритми лікування цієї патології. Метою роботи було дослідження динаміки екстреної медичної допомоги хворим зі шлунково-кишковими кровотечами порівняно по Україні та Полтавській області. Було проведено статистичне ретроспективне дослідження показників екстреної медичної допомоги хворим зі шлунково-кишковими кровотечами по Україні та окремо Полтавській області згідно з даними офіційних джерел Центру медичної статистики МОЗ України. Спостерігали хвилеподібний характер зростання госпіталізації хворих зі шлунково-кишковими кровотечами як по Україні, так і по Полтавській області. Темпи приросту, отримані в результаті вирівнювання динамічного ряду, давали чітку тенденцію в бік прискорення спадання цього показника: від -1,25 до -1,36 по Україні; а по Полтавській області до підвищення темпу: від 4,85 до 3,62. Протягом усього досліджуваного періоду середній рівень госпіталізації пацієнтів зі шлунково-кишковими кровотечами пізніше 24 годин стабільно вищий був по Полтавській області, ніж по Україні (по Україні – 36,13% проти 43,16% по Полтавській області) (р<0,05). Показник післяопераційної летальності в цих хворих по Україні зростав (від 5,02% до 6,30%) (р<0,05) із поступовим гальмуванням (темп приросту зменшувався). По Полтавській області рівень показника перевищував загальнонаціональний рівень і вирівнювання динамічного ряду мало тенденцію до зниження (від 12,4% до 10,38%) (р<0,05). Таким чином, проблема шлунково-кишкових кровотеч залишається актуальною на теперішній час, оскільки продовжує залишатись одним з тяжких невідкладних хірургічних захворювань як в Україні в цілому, так і в окремих її регіонах, зокрема і в Полтавській області. Виразкова хвороба шлунка та дванадцятипалої кишки продовжує залишатись першою нозологією, що викликає шлунково-кишкові кровотечі. Післяопераційна летальність залишається високою та коливається від 5% до 12%. Час від початку захворювання до надходження в стаціонар стабільно вищий по Полтавській області, ніж по Україні (середній рівень по Україні становить 36,13% проти 43,16% по Полтавській області) (р<0,05).
Breznytskyi YaS, Sulyma VP, Yaroshenko KO. [Selection of the method of endoscopic hemostasis in acute gastrointestinal bleeding]. Shpytalna khirurhiia. Zhurnal imeni L.Ya. Kovalchuka. 2016;(2):108-11. Ukrainian.
Siau K, Chapman W, Sharma N, Tripathi D, Iqbal T, Bhala Management of acute upper gastrointestinal bleeding: an update for the general physician. J R Coll Physicians Edinb. 2017 Sep;47(3):218-30. doi: https://doi.org/10.4997/jrcpe.2017.303
DiGregorio AM, Alvey H. Gastrointestinal Bleeding. 2022 Jun 11. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan.[cited 2023 Apr 01]. doi: https://doi.org/10.1353/ner.2022.0074
Uysal Y, Babus SB, Kose A, Ates F, Biricik S, Erdogan S, et al. The prognostic significance of the risk scores at upper gastrointestinal bleeding. Niger J Clin Pract. 2019 Aug;22(8):1099-1108. doi: https://doi.org/10.4103/njcp.njcp_193_18
LiakhovskyiVI, Liulka OM, Kravtsiv MI, Zaiets [Ways to prevent recurrence of gastrointestinal bleeding]. Klin khirurhiia. 2014;4:8-10. Ukrainian.
PerehinetsIB, redaktor.[Indicators of population health and use of health care resources in Ukraine for 2013-2014]. Kyiv; 2015. 325 Ukrainian
ZabolotkoVM, redaktor. [Indicators of surgical activity of health care institutions of the Ministry of Health of Ukraine]. Kyiv; 2022. 59 p. Ukrainian
Antomonov MY. [Mathematical processing and analysis of medical-biological data]. Kiev: Publishing house "Malii Druk", 2006. 558 p.
Tham J, Stanley A. Clinical utility of pre-endoscopy risk scores in uppergastrointestinal bleeding. Expert Rev Gastroenterol Hepatol. 2019 Dec;13(12):1161-7. doi: https://doi.org/10.1080/17474124.2019.1698292
Saade MC, Kerbage A, Jabak S, Makki M, Barada K, Shaib Y. Validation of thenew ABC score for predicting 30-day mortality in gastrointestinal bleeding. BMC Gastroenterol. 2022 Jun 21;22(1):301. doi: https://doi.org/10.1186/s12876-022-02374-y
Trofimov NV, Kryshen VP, Barannik SI, Chukhryenko AV, ChabanenkoGN, Gayterov AN. [Clinical and statistical aspects of gastrointestinal bleeding course in patients with cardiovascular system pathology]. Med. perspekt. [Internet]. 2019 Apr 12 [cited 2023Jan28];24(1):35-9. Russian. doi: https://doi.org/10.26641/2307-0404.2019.1.162176
LaursenSB, Oakland K, Laine L, Bieber V, Marmo R, Redondo-Cerezo E, et al. ABC score: a new risk score that accurately predicts mortality in acute upper and lower gastrointestinal bleeding: an international multicentre Gut. 2021 Apr;70(4):707-16. doi: https://doi.org/10.1136/gutjnl-2019-320002
FeleshtynskyiYP, Oparin SO, Sorokin BV, Boiarskaia MG, Lutsenko Endoscopic hemostasis in ulcerative gastroduodenal bleeding using high-frequency biological welding electroligation. Wiad Lek. 2021;74(9 cz 1):2159-62. doi: https://doi.org/10.36740/WLek202109123
Yaroshenko RA, Panasenko SI, Chorna IO, Lihonenko OV. [Evolution of blood loss assessment methods]. Ukrainskyi zhurnal medytsyny, biolohii ta sportu. 2022;7(3):43-51. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.26693/jmbs07.03.043
StanleyAJ, Laine L, Dalton HR, Ngu JH, Schultz M, Abazi R, et Comparison of risk scoring systems for patients presenting with upper gastrointestinal bleeding: international multicentre prospective study. BMJ. 2017 Jan 4;356:i6432. doi: https://doi.org/10.1136/bmj.i6432
KawaguchiK, Yoshida A, Yuk T, Shibagaki K, Tanaka H, Fujishiro H, et al. A multicenter prospective study of the treatment and outcome of patients with gastroduodenal peptic ulcer bleeding in Japan. Medicine (Baltimore). 2022;101(49):e32281. doi: https://doi.org/10.1097/MD.0000000000032281
Marks I, Janmohamed IK, Malas S, Mavrou A, Banister T, Patel N, et al. Derivation and validation of a novel risk score to predict need for haemostatic intervention in acute upper gastrointestinal bleeding (London Haemostat Score). BMJ Open Gastroenterology. 2023 Mar;10(1):e001008. doi: https://doi.org/10.1136/bmjgast-2022-001008
Ярошенко Р.А., Панасенко С.І., Чорна І.О., Хорош М.В., Лігоненко О.В. Епідеміологія шлунково-кишкових кровотеч порявняно в Україні та Полтавській області. Медичні перспективи. 2023. Т. 28, № 3. С. 198-204. DOI:https://doi.org/10.26641/2307-0404.2023.3.289227
Метою дослідження було вивчити можливості діагностичних засобів у верифікації Лайм-кардиту, дослідити генотип збудника у хворого на Лайм-кардит та проаналізувати перебіг захворювання в процесі етіотропного лікування. У статті описано клінічний випадок інфекційного міокардиту, асоційованого із хворобою Лайма, у хворого 49 років. Описано значення сучасних діагностичних технологій у встановленні діагнозу. Проаналізовано перебіг захворювання та результати лікування хворого. Методом холтерівського моніторування виявлено складні порушення ритму та провідності: AВ-блокада I ступеня, транзиторна AВ-блокада II ступеня (Mobitz 2) і III ступеня, політопна екстрасистолія. Морфологічні зміни в серці діагностовано за допомогою УЗД та МРТ серця з метою підтвердження діагнозу та спостереження за подальшим перебігом хвороби. Сумарні антитіла до антигенів комплексу B. burgdorferi sensu lato в сироватці крові визначали методом ІФА за допомогою тест-систем фірми Euroimmun AG (Німеччина). На другому етапі був застосований метод імуноблоту з використанням тест-системи EUROLINE Borrelia RN-AT. Завдяки своєчасній діагностиці, зокрема серологічній, призначеному етіотропному антибактеріальному лікуванню у хворого досягнуто суттєвого покращення як клінічного стану, так і позитивної серологічної та ЕКГ-динаміки з покращенням AВ-провідності. Застосування сучасних діагностичних технологій у хворих на міокардит дозволило визначити етіологічний фактор захворювання зі встановленням його генотипів, які зумовили Лайм-кардит.
Socarras KM, Haslund-Gourley BS, Cramer NA, Comunale MA, Marconi RT, Ehrlich GD. Large-Scale Sequencing of Borreliaceae for the Construction of Pan-Genomic-Based Diagnostics. Genes (Basel). 2022;8,13(9):1604. doi: https://doi.org/10.3390/genes13091604
Andreichyn M, Shkilna M, Korda M. Dvoetapna diahnostyka Laim-boreliozu v pratsivnykiv lisovykh hospodarstv. Two-stage diagnosis of Lyme borreliosis in forestry workers. J of the NAMSU. 2019;25:71-6.
Shen RV, McCarthy CA. Cardiac Manifestations of Lyme Disease. Infectious Disease Clinics of North America.2022;36(3):553-61. doi: https://doi.org/10.1016/j.idc.2022.03.001
Andreychyn MA, Korda MM, Shkilna MI, Ivakhiv OL, et al. [Lyme borreliosis]. Ternopil: TNMU; 2021. 376 p. Ukrainian.
Mozzini C, Cominacini L, Casadei A, Schiavone C, Soresi M. Ultrasonography in Heart Failure: A Story that Matters. Current problems in cardiology. 2019;44(4):116-36. doi: https://doi.org/10.1016/j.cpcardiol.2018.05.003
Yeung C, Baranchuk A. Diagnosis and Treatment of Lyme Carditis: JACC Review Topic of the Week. J Am Coll 2019;73(6):717-26. doi: https://doi.org/10.1016/j.jacc.2018.11.035
Sanchez T, Thavendiranathan P, Udell J, Seidman M, Hanneman K. Cardiac MRI Assessment of Nonischemic Myocardial Inflammation: State of the Art Review and Update on Myocarditis Associated with COVID-19 Vaccination. Radiology. Cardiothoracic imaging.2021;3(6):e210252. doi: https://doi.org/10.1148/ryct.210252
Ammirati E, Veronese G, Bottiroli M, Wang D, Cipriani M, Garascia A, et al. Update on acute myocarditis. TrendsCardiovasc 2020;20:1050-738. doi: https://doi.org/10.1016/j.tcm.2020.05.008
Radesich C, Del Mestre E, Medo K, Vitrella G, Manca P, Chiatto M, et al. Lyme Carditis: From Pathophysiology to Clinical Management. Pathogens. 2022;11(5):582. doi: https://doi.org/10.3390/pathogens11050582
Matshela MR. The role of echocardiography in acute viral myocarditis. Cardiovascular journal of Africa. 2019;30(4):239-44. doi: https://doi.org/10.5830/CVJA-2018-069
Brown E, Lindner J. Ultrasound Molecular Imaging: Principles and Applications in Cardiovascular Medicine. Current cardiology reports. 2019;21(5):30. doi: https://doi.org/10.1007/s11886-019-1117-9
Fuster L, Gul E, Baranchuk A. Electrocardiographic progression of acute Lyme disease. Am J Emerg Med.2017;35(7):1040.e5-01040.e6. doi: https://doi.org/10.1016/j.ajem.2017.02.052
Polte CL, Bobbio E, Bollano E, Bergh N, Polte C, Himmelman J, et al. Cardiovascular Magnetic Resonance in Myocarditis. Diagnostics (Basel, Switzerland).2022;2(2):399. doi: https://doi.org/10.3390/diagnostics12020399
Tseng W, Su M, Tseng Y. Introduction to Cardiovascular Magnetic Resonance: Technical Principles and Clinical Applications. Acta Cardiologica Sinica. 2016;32(2):129-44. doi: https://doi.org/10.6515/acs20150616a
Scheffold N, Herkommer B, Kandolf R, May A. Lyme carditis--diagnosis, treatment and prognosis. Deutsches Arzteblatt international. 2015;112(12):202-8. doi: https://doi.org/10.3238/arztebl.2015.0202
Zadorozhna VI, Rudenko AO, Klius VYu. [Lyme-borreliosis is a particularly dangerous infection. Threats and risks]. Veterynarna medytsyna. 2017;103:30-2. Ukrainian.
Steinbrink A, Brugger K, Margos G, Kraiczy P, Klimpel S. The evolving story of Borrelia burgdorferi sensu lato transmission in Europe. Parasitol Res. 2022;121(3):781-803. doi: https://doi.org/10.1007/s00436-022-07445-3
Kostić T, Momčilović S, Perišić Z, Apostolović S, Cvetković J, Jovanović A, et al. Manifestations of Lyme carditis.Intern J 2017;232:24-32. doi: https://doi.org/10.1016/j.ijcard.2016.12.169
Young S, Arshad O, Arikan Y, Mirzanejad Y. Lyme carditis: A can’t miss diagnosis. BCMJ Clinical Articles. 2020;62(10):368-72.
Radesich C, Del Mestre E, Medo K, Vitrella G, Manca P, Chiatto M, et Lyme Carditis: From Pathophysiology to Clinical Management. Pathogens. 2022;11(5):582. doi: https://doi.org/10.3390/pathogens11050582
Nebohatkin IV, Shulhan AM. [Epidemiological and epizootic features of Lyme disease in 2019 in Ukraine]. Aktualna infektolohiia. 2020;8(5-6):57-61. Ukrainian.
Caine JA, Coburn J. A short-term Borrelia burgdorferi infection model identifies tissue tropisms and bloodstream survival conferred by adhesion proteins. Infect 2015;83:3184-94. doi: https://doi.org/10.1128/IAI.00349-15
Pietruszka K, Reagan F, Stążka J, Kozioł MM. Serologic Status of Borrelia burgdorferi sensu lato in Patients with Cardiovascular Changes. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2023;20(3):2239. doi: https://doi.org/10.3390/ijerph20032239
Al-Akchar M, Shams P, Kiel J. Acute Myocarditis. 2022 Nov 27. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan. [cited 2022 Nov 21]. PMID: 28722877.
Згідно із сучасними статистичними даними, захворюваність на цукровий діабет 2-го типу за останні кілька років значно зросла. Збільшується і кількість медикаментозних засобів, які призначаються для корекції вуглеводного обміну, з’являються нові групи гіпоглікемічних препаратів. Це спонукає до більш детального дослідження та аналізу терапії, яка призначається. Однією з сучасних груп препаратів для лікування цукрового діабету 2-го типу є аналоги агоністів рецепторів глюкагоноподібного пептиду-1, які, окрім корекції вуглеводного обміну, мають сприятливий вплив на ризик розвитку серцево-судинних подій. Незважаючи на це, існують дані про те, що їх застосування може бути пов’язане з розвитком небажаних побічних ефектів з боку підшлункової залози, зокрема панкреатитів, панкреатопатій або безсимптомних гіперферментемій. Метою нашої роботи був аналіз клінічного випадку безсимптомного підвищення рівня панкреатичних ферментів (синдром Гулло) у хворого на цукровий діабет 2-го типу, який застосовував для лікування аналог рецептора глюкагоноподібного пептиду-1 за звичайною схемою (дулаглутид 0,75 мг підшкірно один раз на тиждень упродовж 2 років). Як результат, у пацієнта розвинувся побічний ефект, який міг бути пов’язаний з прийомом цього лікарського засобу. Це не призвело до відміни препарату, однак потребувало більш ретельного обстеження хворого та регулярного подальшого скринінгу для своєчасного виявлення розвитку можливої органічної патології підшлункової залози в майбутньому. Отже, проаналізувавши цей клінічний випадок, можна побачити можливість розвитку безсимптомної панкреатичної гіперферментопатії при лікуванні цукрового діабету 2 типу препаратами – аналогами агоністів рецепторів глюкагоноподібного пептиду-1, що має бути взято до уваги і враховуватися при визначенні лікувальної тактики.
Kuhre RE, Deacon CF, Holst JJ, Petersen N. What Is an L-Cell and How Do We Study the Secretory Mechanisms of the L-Cell? [Internet]. Frontiers in Endocrinology. 2021[cited 2023 Mar 24];12. doi: https://doi.org/10.3389/fendo.2021.694284
Gilbert MP, Pratley RE. GLP-1 Analogs and DPP-4 Inhibitors in Type 2 Diabetes Therapy: Review of Head-to-Head Clinical Trials [Internet]. Front Endocrinol (Lausanne). 2020 Apr 3 [cited 2023 Mar 24];11:178. doi: https://doi.org/10.3389/fendo.2020.00178
Costa A, Ai M, Nunn N, Culotta I, Hunter J, Boudjadja MB, et al. Anorectic and aversive effects of GLP-1 receptor agonism are mediated by brainstem cholecystokinin neurons, and modulated by GIP receptor activation [Internet]. Molecular Metabolism. 2022 Jan [cited2023 Mar 24];55:101407. doi: https://doi.org/10.1016/j.molmet.2021.101407
Nauck MA, Quast DR, Wefers J, Meier JJ. GLP-1 receptor agonists in the treatment of type 2 diabetes – state-of-the-art [Internet]. Molecular Metabolism. 2021 Apr [cited2023 Mar 24];46. doi: https://doi.org/10.1016/j.molmet.2020.101102
Scheen AJ. Dulaglutide (Trulicity®), a new once-weekly agonist of glucagon-like peptide-1 receptors for type 2 diabetes [Internet]. Rev Med Liege. 2016 Mar [cited 2023 Mar 24];71(3):154-60. PMID: 27311248
Amaro A, Sugimoto D, Wharton S. Efficacy and safety of semaglutide for weight management: evidence from the STEP program [Internet]. Postgrad Med. 2022 Jan[cited 2023 Mar 24];134(Sup 1):5-17. doi: https://doi.org/10.1080/00325481.2022.2147326
Cabral Lopes A, Roque F, Lourenço O, Herdeiro MT, Morgado M. Gastrointestinal disorders potentially associated with Semaglutide: an analysis from the Eudravigilance Database [Internet]. Expert Opinion on Drug Safety. 2023 Feb [cited 2023 Mar 24]2;1-7. doi: https://doi.org/10.1080/14740338.2023.2172159
Mehta P, Reddivari A. A Case Report of Benign Pancreatic Hyperenzymemia (Gullo’s Syndrome) [Internet]. Cureus. 2020 May [cited 2023 Mar 24];12(5):e8143. doi: https://doi.org/10.7759/cureus.8143
Warshaw AL, Lee KH. Macroamylasemia and other chronic nonspecific hyperamylasemias: chemical oddities or clinical entities? [Internet]. Am J Surg. 1978 Apr[cited 2023 Mar 24];135(4):488-93. doi: https://doi.org/10.1016/0002-9610(78)90025-9
Gullo L. Chronic nonpathological hyperamylasemia of pancreatic origin. [Internet]. Gastroenterology. 1996 Jun [cited 2023 Mar 24];110(6):1905-8. doi: https://doi.org/10.1053/gast.1996.v110.pm8964417
Rycyk A, Furtak P, Mądro A, Kasztelan-Szczerbińska B, Cichoż-Lach H. Gullo’s syndrome – what do we know? [Internet]. Gastroenterology Rev. 2021 [cited 2023 Mar 24];16(3):181-3. doi: https://doi.org/10.5114/pg.2020.101133
Huberhritz NB, Belyaeva NV, Lukashevich HM, Mozhyna TL. [Secrets, riddles, and mysteries of macroamylasemia]. Visnyk klubu pankreatolohiv. 2020;2:12-22. Russian. doi: https://doi.org/10.33149/vkp.2020.01.02
Пігментний вілонодулярний синовіт – рідкісне проліферативне захворювання синовіальної оболонки, яке найчастіше уражає колінні суглоби. Хоча це захворювання є доброякісним, у той же час ця патологія часто є агресивною, і в деяких випадках поширюється на м’які тканини поза суглобом. На сьогодні відсутні стандарти ведення цього захворювання, як і немає ранніх маркерів виявлення пігментного вілонодулярного синовіту. У сучасних умовах більшості пацієнтів з рецидивуючим синовітом згідно зі стандартами діагностики буде проведене ультразвукове дослідження суглоба. Метою роботи було визначити можливості діагностики пігментного вілонодулярного синовіїту за допомогою ультразвукового дослідження суглобів, визначити показники жорсткості гіпертрофованої синовіальної оболонки в пацієнта з цією патологією за допомогою зсувнохвильової еластометрії та визначити можливість використання методу зсувнохвильової еластометрії як додаткового методу діагностики пігментного вілонодулярного синовіїту. Особливістю нашого клінічного випадку стало виявлення за допомогою ультразвукового дослідження характерної симптоматики, а саме: нерівномірного потовщення синовіальної оболонки з вузловими утвореннями та ворсинчастими розростаннями, з довжиною ворсинок до 7 мм біля наколінника з поодинокими локусами кровотоку при проведенні енергетичного доплерівського картування. При проведенні зсувнохвильової еластометрії синовіальної оболонки було виявлено значне підвищення жорсткості синовіальної оболонки до 80 кПа, що може бути патогномонічним симптомом при такій патології. Діагноз вілонодулярного синовіїту був підтверджений гістологічно після проведеного оперативного лікування. У подальшому пацієнт переніс рецидив захворювання, який також вдалось виявити за допомогою ультразвукової діагностики. Таким чином, пігментний вілонодулярний синовіїт колінного суглоба є доволі рідкісною патологією, яка потребує диференційної діагностики із запальними захворюваннями суглобів. Остаточний діагноз ґрунтується на гістологічному дослідженні. Ультразвукова діагностика є неінвазивним методом, що з високою точністю дозволяє виявити цю патологію. Перевага ультрасонографії полягає в її доступності та неінвазивності. Виявлене нами підвищення жорсткості синовіальної оболонки на фоні її проліферації може слугувати додатковим критерієм вілонодулярного синовіту, і, за доступними нам даними, досі не було описане в літературі.
Asaad SK, Salih KM, Kakamad FH, Salih AM, Mohammed SH. Pigmented villonodular synovitis associated with developmental dysplasia of the hip: A case report. International journal of surgery case reports. 2020;74:260-2. doi: https://doi.org/10.1016/j.ijscr.2020.07.078
Zadeh C, Henrichsen J, Fatemi N, Westermann R. Intra-labral pigmented villonodular synovitis: a rare case in two adult patients. Skeletal Radiol. 2023;52:1409-13. doi: https://doi.org/10.1007/s00256-022-04227-x
Spierenburg G, Suevos Ballesteros C, Stoel BC, Navas Cañete A, Gelderblom H, van de Sande MAJ, et al. MRI of diffuse-type tenosynovial giant cell tumour in the knee: a guide for diagnosis and treatment response assessment. Insights 2023;14(1):22. doi: https://doi.org/10.1186/s13244-023-01367-z
Sugandhi A, Kondaveeti SK, Sunder A. A Case of Pigmented Villonodular Synovitis. Cureus. 2022;14(6):e25957. doi: https://doi.org/10.7759/cureus.25957
Nelakurti DD, Rossetti T, Husbands AY, Petreaca RC. Arginine Depletion in Human Cancers. Cancers (Basel).2021;13(24):6274. doi: https://doi.org/10.3390/cancers13246274
Zhamardiy V, Shkola O, Tolchieva H, Saienko V. Fitness technologies in the system of physical qualities development by young students. Journal of Physical Education and Sport. 2020;20(1):142-9.
Fang Yushun, Zhang Qingsong. Recurrence of pigmented villonodular synovitis of the knee: A case report with review of literature on the risk factors causing recurrence. Medicine.2020;99(16):e19856. doi: https://doi.org/10.1097/MD.0000000000019856
Koutalos AA, Ragias D, Rizniotopoulos E, Tsanadis K, Xydias E, Tsoukalas N, et al. Diffuse pigmented villonodular synovitis of the knee joint: 3-year follow-up of a case report. Radiat Oncol J. 2022;40(4):270-5. doi: https://doi.org/10.3857/roj.2022.00122
Zhdan VM, Lebid VG, Ivanytskyi IV, Tkachenko MV, Isheykana YuO. [Effectiveness of treatment according to elastometry of the synovial membrane in patients with rheumatoid arthritis.] Aktualni problemy suchasnoy mediciny: Visnyk ukrainskoi medichnoi stomatologichnoi akademii. 2020;4(72):34-9. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.31718/2077-1096.20.4.40
Коstogryz YО. [Pigmented villonodular synovitis of the knee joint: current state of the problem]. Visnyk ortopedii, travmatologii ta protezuvannya. 2018;1:57-63. Ukrainian.
Margad O, Boukhris J, Azriouil O, Daoudi M, Mortaji A, Koulali K. Villonodular synovitis of the knee: about 20 cases. Pan Afr Med J. 2017;28:86. doi: https://doi.org/10.11604/pamj.2017.28.86.9507
Luo D, Yu L, Yang L, Zhu Q, Ren H, Liu H. Atypical and bilateral pigmented villonodular synovitis of wrist in an adolescent patient: case report and literature review. Int J Clin Exp Pathol. 2021;14(3):383-8. PMID: 33786156; PMCID: PMC7994141
Ota T, Nishida Y, Ikuta K, Tsukushi S, Yamada K, Kozawa E, et al. Tumor location and type affect local recurrence and joint damage in tenosynovial giant cell tumor: a multi-center study. Scientific reports. 2021;11(1):17384. doi: https://doi.org/10.1038/s41598-021-96795-6
Okamura H, Ishikawa H, Ohno T, Fujita S, Inagaki K. Localized Pigmented Villonodular Synovitis of the Bilateral Knee: A Case Report. Journal of orthopaedic case reports. 2022;12(7):18-21. doi: https://doi.org/10.13107/jocr.2022.v12.i07.2898
Kissel JA, Leonardelli C. Pigmented villonodular synovitis of the hip in a recreational runner: a case report. The Journal of the Canadian Chiropractic Association. 2021;65(3):344-9.
Ivanoski S, Nikodinovska VV. Sonographic assessment of the anatomy and common pathologies of clinically important bursae. J Ultrason. 2019;19(78):212-21. doi: https://doi.org/10.15557/JoU.2019.0032
Heo S, Park SY, Seo J, et al. Diffuse-Type Tenosynovial Giant Cell Tumor of the Tendon Sheath in Both Wrists. Taehan Yongsang Uihakhoe Chi. 2021;82(1):250-4. doi: https://doi.org/10.3348/jksr.2020.0055
Fernandes TL, Videira LD, Sasaki SU, Natalino RJ, Almeida AM, Pedrinelli A, et al. Bilateral localized pigmented villonodular synovitis of the knee: case report and review. Acta ortopedica brasileira. 2018;26(3):183-6. doi: https://doi.org/10.1590/1413-785220182603179623
Zhang YN, Fowler KJ, Ozturk A, Potu CK, Louie AL, Montes V, et al. Liver fibrosis imaging: A clinical review of ultrasound and magnetic resonance elastography. J Magn Reson Imaging. 2020;51(1):25-42. doi: https://doi.org/10.1002/jmri.26716
Kapustianskyi D, Ivanytskyi I, Ivanytska T, Zhamardiy V, Donchenko V. Differential diagnosis of soft tissue tumors. Wiadomosci Lekarskie. 2022;LXXV(6):1596-9. doi: https://doi.org/10.36740/WLek202206131
Herasymenko SI, Kostohryz OA, Kostohryz YuO, Babko AM, Maiko VM. [Results of the surgical treatment of diffuse pigmented villonodular synovitis (diffuse-type tenosynovial giant-cell tumor) of the knee]. Zaporizkyi medychnyi zhurnal. 2021;5(128):656-63. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.14739/2310-1210.2021.5.230164
У статті подано опис рідкісного клінічного випадку менінгоенцефаліту Епштейна-Барр-вірусної (EBV) етіології в пацієнтки з нормальним імунним статусом. Метою роботи було ознайомлення спеціалістів-практиків з проблематикою діагностики та лікування EBV-нейроінфекції, особливостями перебігу та ведення EBV-менінгоенцефаліту. Пацієнтка 46 років., госпіталізована у відділення реанімації та інтенсивної терапії з діагнозом «Отруєння грибами». Після проведених клініко-лабораторно-інструментальних досліджень був встановлений діагноз менінгоенцефаліту EBV-етіології. У лікворі методом полімеразної ланцюгової реакції (ПЛР) виявлено ДНК EBV, на зображеннях магнітно-резонансної томографії (МРТ) головного мозку – вогнищеві зміни лівої скронево-острівцевої ділянки з ознаками лептоменінгіту. Враховуючи особливості цього випадку, автори статті дійшли висновків: менінгоенцефаліт EBV-етіології в умовах психологічного й фізичного стресу може зустрічатись у людей з нормальним імунним статусом; відтермінування діагнозу менінгоенцефаліту на початку хвороби в цьому випадку пов’язане з переважанням клінічних проявів загальномозкового синдрому, помилково розцінених як симптоми інтоксикації та диспепсії на тлі харчового отруєння; менінгоенцефаліт EBV-етіології супроводжується ознаками судомного, атактичного й когнітивно-мнестичного синдромів; скронево-острівцева локалізація вогнищевих змін головного мозку може бути характерною для EBV-менінгоенцефаліту; лікування ацикловіром і глюкокортикоїдами може мати переваги; обтяжений судинний анамнез, ліжковий режим і терапія глюкокортикоїдами передбачають підвищений ризик венозного тромбозу, який у цієї хворої реалізувався у вигляді гострого сурального флеботромбозу; розрішення лептоменінгіту та вогнищевих змін головного мозку з формуванням гліозу за даними МРТ відбулося на третьому місяці після маніфестації захворювання; гліозні вогнища в скроневій та острівцевій ділянках головного мозку можуть спричинити патологічні неврологічні наслідки й потребують медичного спостереження.
Venkatesan A, Michael BD, Probasco JC, Geocadin RG, Solomon T. Acute encephalitis in immunocompetent adults. Lancet. 2019;393:702-16. doi: https://doi.org/10.1016/S0140-6736(18)32526-1
Andleeb S, Yasir Bari M, Gill I, Urooj S, Nausheen S. Incidence of Encephalitis in the Intensive Care Unit, a Tertiary Care Hospital, Pakistan: A 5-Year Retrospective Study. Turk J Anaesthesiol Reanim. 2020;48(4):288-93. doi: https://doi.org/10.1016/S0140-6736(18)32526-1
Huang L, Zhang X, Fang X. Case report: Epstein–Barr virus encephalitis complicated with brain stem hemorrhage in an immune-competent adult. Frontiers in immunology.2021;12:618830. doi: https://doi.org/10.3389/fimmu.2021.618830
Rudenko AO, Muravska LV, Diachenko PA, Parkhomets BA, Klius VJ. [Clinical peculiarities of nervous system defeats in patients with EBV monoinfection and in assotiation with other herpesvirus in their reactivation and persistence]. Actual Infectology. 2017;5(6):260-4. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.22141/2312-413x.5.6.2017.122136
Maltsev DV. [Herpesvirus neuroinfections in clinical cases]. Kyiv: Interservice; 2021. 224 p. Ukrainian.
Song DL, Wang JS, Chen LL, Wang Z. Chronic active Epstein-Barr virus infection treated with PEG-aspargase: A case report. World J Clin Cases. 2021;16;9(26):7845-9. doi: https://doi.org/10.12998/wjcc.v9.i26.7845
Zarlasht F, et Encephalitis treatment–a case report with long-term follow-up of EBV PCR in cerebrospinal fluid. Int J of Gen Med. 2017;10:371-3. doi: https://doi.org/10.2147/IJGM.S143335
Tsuruyama Y, Mori N, Yoshida S, Hayashi T. Epstein-Barr virus-related encephalitis in a young woman: A case report. Journal of Infection and Chemotherapy. 2020;26(7):741-4. doi: https://doi.org/10.1016/j.jiac.2020.02.005
Прояви коронавірусної хвороби 2019, викликаної вірусом SARS-CoV-2, різноманітні й можуть варіюватися від безсимптомного перебігу до дихальної недостатності, що потребує інтенсивної терапії. Вакцини проти SARS-CoV-2, зосереджені на спайковому глікопротеїні, показали перспективу щодо зменшення поширення COVID-19. Однак побічні ефекти пов’язані з кожною вакцинацією. Наразі в літературі є повідомлення про деякі випадки червоного плескатого лишаю на тлі вакцинації проти COVID-19. Червоний плескатий лишай слизової оболонки порожнини рота є відносно поширеним імуноопосередкованим дерматологічним розладом, який може зустрічатися ізольовано в порожнині рота або поєднуватися із проявами на шкірі. Поствакцинальний плескатий лишай раніше описувався в літературі як рідкісний побічний ефект після різних щеплень, особливо проти гепатиту А і В, грипу та вітряної віспи. Більшість таких пацієнтів мала класичні шкірні прояви захворювання, однак у деяких звітах наголошувалося переважно на ураженні слизової оболонки порожнини рота. Ми наводимо два рідкісні клінічні випадки ерозивно-виразкової форми червоного плескатого лишаю з ураженням слизової оболонки порожнини рота серед реципієнтів вакцини проти SARS-CoV-2. Перший пацієнт– це 67-річний чоловік, у якого через 5 днів після введення однодозової Ad26.COV2.S COVID-19 вакцини розвинулися симптоми червоного плескатого лишаю з одночасним ураженням як слизової оболонки порожнини рота, так і шкіри. У другому випадку 56-річна жінка звернулася з приводу реактивації червоного плескатого лишаю порожнини рота через 2 дні після отримання першої дози COVID-19 вакцини Pfizer. Механізм зв’язку між вакцинацією та червоним плескатим лишаєм наразі достеменно не відомий, але його пов’язують із клітинним автоімунітетом. Хоча на цей час немає доказів причинно-наслідкового зв’язку між вакцинацією проти вірусу SARS-CoV-2 і червоним плескатим лишаєм, але наведені клінічні спостереження свідчать про те, що вакцина проти COVID-19 є можливою ключовою ініціюючою подією, що призводить до розвитку або рецидиву цього захворювання.
Virah MV, Rogach IM, Palko AI, Slyvka YI. [Analysis of current data on vaccination against COVID-19 and prospects for vaccination of the population of Ukraine]. Ukraina. Zdorovia natsii. 2021;1(63):56-62. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.24144/2077-6594.1.1.2021.227155
Sinha A, Kumar R, Singh AR. Implication of mass COVID-19 vaccination on dermatology practice in 2021. Dermatol 2021 Mar;34(2):e14765. doi: https://doi.org/10.1111/dth.14765
Bozhik SO. [Clinical characteristics of the dental status of patients with oral lichen planus]. Medytsyna sohodni i zavtra. 2021;90(3):82-90. Ukrainian. doi: https://doi.org/10.35339/msz.2021.90.3.boz
Svyatenko ТV, Litus АI, Kаdenko ОА, Svistunov IV. Manifestative Papular Dermatoses: Lichen Ruber Planus of the Mucous Membrane of Oral Cavity. J Clin Investigat 2016;4(2):4. doi: https://doi.org/10.13188/2373-1044.1000026
Shavit E, Hagen K, Shear N. Oral lichen planus: a novel staging and algorithmic approach and all that is essential to know. F1000Res. 2020 Mar 24;9:F1000. doi: https://doi.org/12688/f1000research.18713.1
Mutafchieva MZ, Draganova-Filipova MN, Zagorchev PI, Tomov GT. Oral Lichen Planus – Known and Unknown: a Review. Folia Med. 2018 Dec 1;60(4):528-35. doi: https://doi.org/2478/folmed-2018-0017
Nosratzehi T. Oral Lichen Planus: an Overview of Potential Risk Factors, Biomarkers and Treatments. Asian Pac J Cancer Prev. 2018 May 26;19(5):1161-7. doi: https://doi.org/22034/APJCP.2018.19.5.1161
Lai YC, Yew YW. Lichen planus and lichenoid drug eruption after vaccination. Cutis. 2017 Dec;100(6):E6-E20. PMID: 29360907.
Troeltzsch M, Gogl M, Berndt R, Troeltzsch M. Oral lichen planus following the administration of vector-based COVID-19 vaccine (Ad26.COV2.S). Oral Dis. 2021Sep 30:14025. doi: https://doi.org/10.1111/odi.14025
Picone V, Fabbrocini G, Martora L, Martora F. A Case of New-Onset Lichen Planus after COVID-19 Vaccination. Dermatol Ther (Heidelb). 2022 Feb 15;12(3):801-5. doi: https://doi.org/10.1007/s13555-022-00689-y
Babazadeh A, Miladi R, Barary M, et al. COVID-19 vaccine-related new-onset lichen planus. Clin Case Rep. 2022 Feb 2;10(2):e05323. doi: https://doi.org/1002/ccr3.5323
Alrawashdeh HM, Al-Habahbeh O, Naser AY, et al. Lichen Planus Eruption Following Oxford-AstraZeneca COVID-19 Vaccine Administration: A Case Report and Review of Literature. Cureus. 2022 Feb 27;14(2):e22669. doi: https://doi.org/7759/cureus.22669
Hertel M, Schmidt-Westhausen AM, Wendy S, et al. Onset of Oral Lichenoid Lesions and Oral Lichen Planus Following COVID-19 Vaccination: A Retrospective Analysis of about 300,000 Vaccinated Patients. Vaccines(Basel). 2022 Mar 20;10(3):480. doi: https://doi.org/10.3390/vaccines10030480
Kaomongkolgit R, Sawangarun W. Oral lichen planus following mRNA COVID-19 vaccination. Oral Dis. 2022 Nov:10.1111/odi.14182. doi: https://doi.org/1111/odi.14182
McMahon DE, Kovarik CL, Damsky W, et al. Clinical and pathologic correlation of cutaneous COVID-19 vaccine reactions including V-REPP: a registry-based study. J Am Acad Dermatol. 2022 Jan;86(1):113-21. doi: https://doi.org/10.1016/j.jaad.2021.09.002